Rib and Sea

ΗΠΙΑ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ ΑΡΜΑΘΙΑ ΣΕ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΑΞΙΟΘΕΑΤΟ ΕΠ’ ΩΦΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΣΟΥ

Η ομιλία του Ιωσήφ Παπαδόπουλου στο "Α΄Κασιολογικό Συμπόσιο" που πραγματοποιήθηκε στην Κάσο το διήμερο 19 και 20 Αυγούστου 2014

Όταν άκουσε στην αρχή η γυναίκα μου τι έχω στο μυαλό μου, άρχισε τη μουρμούρα. «Τι τα θέλεις τώρα αυτά; Καλά δεν ήταν τ’ Αρμάθια τόσα χρόνια; Από το ’81 που περπατήσαμε για πρώτη φορά στα Μάρμαρα, όταν τα παιδιά μας ήταν μωρά, μέχρι σήμερα που παίζουν εκεί τα εγγόνια μας, το μέρος είναι το ίδιο. Τίποτε δεν έχει αλλάξει. Τι θέλεις τώρα δηλαδή; Να το χάσουμε κι’ αυτό;».

Μεταξύ μας, δεν έχει άδικο η καπετάνισσα. Έτσι όπως τα λέει είναι. Όμως, φίλες και φίλοι, συμπατριώτες και συμπατριώτισσες, η δική μου οπτική γωνία, από την οποία βλέπω κάποια πράγματα, είναι λίγο διαφορετική. Πριν από αρκετά χρόνια, ανάμεσα στα άλλα μικρά νησιά του Αιγαίου που επισκεπτόμουν με το φουσκωτό σκάφος μου, ήταν και το Μαράθι. Είδατε; Μοιάζει ηχητικά με τ’ Αρμάθια. Τίποτε δεν είναι τυχαίο.

Το Μαράθι είναι ένα μικρό νησί, πολύ μικρότερο από τα δικά μας Αρμάθια, που απέχει 8 περίπου μίλια από την Πάτμο, 800 μόλις μέτρα από τους Αρκιούς και 3 μίλια από τους Λειψούς. Όταν πήγα στο Μαράθι για πρώτη φορά, με τους οικολόγους της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, βρήκα εκεί τρία αδέλφια. Τον Μιχάλη, τον Δημήτρη και την Πόπη Κάβουρα. Αυτοί ήταν όλοι κι’ όλοι οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού. Διατηρούσαν ένα σπίτι, λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια, ένα ταβερνάκι, μερικά κατσίκια και λίγες κότες. Είχαν σοβαρά προβλήματα με το ρεύμα και το νερό, προβλήματα που τους βοήθησα να τα λύσουν, με την συμπαράσταση και του τότε Νομάρχη Δωδεκανήσων κ. Καραγιάννη.

Μετά από πολλές προσπάθειες πέρασε και το υποβρύχιο καλώδιο της ΔΕΗ που ένωσε το Μαράθι με τους Αρκιούς. Έτσι οι μπαταρίες και τα φωτοβολταϊκά έπεσαν σε δεύτερη μοίρα και μαζί με το ρεύμα άρχισε να γίνεται γνωστό και να αναπτύσσεται τουριστικά το νησί. Πήγα τελευταία εκεί και τρόμαξα να το γνωρίσω! Κτίστηκαν σπίτια, έγιναν κι’ άλλα ενοικιαζόμενα δωμάτια, στον μικρό προστατευμένο κόλπο αγκυροβολούν δεκάδες τουριστικά σκάφη και θαλαμηγοί, ενώ στο ταβερνάκι των Καβουραίων προστέθηκαν άλλα δύο. Με κοιτάζουν με ευγνωμοσύνη τα τρία αδέλφια που δεν μπορούν βέβαια να καταλάβουν γιατί δεν τους επισκέπτομαι πια τόσο συχνά.

Αν με ρωτήσετε πώς μου φάνηκε το κοσμοπολίτικο Μαράθι, θα σας πω ότι δεν μου άρεσε. Δεν μου άρεσε όμως, επειδή το βλέπω εγωϊστικά. Έβλεπα δηλαδή το Μαράθι σαν ταξιδιώτης που κυνηγάει τα μοναχικά μέρη και νοιώθει ευτυχισμένος στη συνύπαρξή του με το παρθένο τοπίο, τους γλάρους, τα γεράκια, τους θαλασσοκόρακες και τα διάφανα, κρυστάλλινα νερά της θάλασσας. Πόσο όμως έχω δικαίωμα να βλέπω τα πράγματα εγωϊστικά;

Το Αιγαίο είναι γεμάτο από μικρά ακατοίκητα νησιά σαν τ’ Αρμάθια. Νησιά που τα εγκατέλειψε η πολιτεία και τα εποφθαλμιούν οι εξ ανατολών γείτονες. Νησιά που πρέπει να αποκτήσουν ζωή ελληνική και, συγχρόνως, να δώσουν δουλειά σε νέους ανθρώπους που θα παραμείνουν στον τόπο τους. Νησιά που θα γίνουν πόλος έλξης για τους τουρίστες που προτιμούν να επισκέπτονται τη χώρα μας για τις διακοπές τους. Δεν έχουμε άλλωστε τίποτε άλλο. Δεν μας άφησαν να έχουμε τίποτε άλλο. Ο τουρισμός είναι η βαρειά βιομηχανία μας, που κι’ αυτή θα κινδυνεύσει όταν βγουν τα πρώτα πετρέλαια. Μακάρι να πέσω έξω στις δυσοίωνες προβλέψεις μου. Σκοπίμως έκανα τον πρόλογο αυτό προσφέροντας σαν ορεκτικό το Μαράθι.

Επιτρέψτε μου λοιπόν τώρα να σας προσφέρω το κυρίως πιάτο.

Σε μια από εκείνες τις λαϊκές συνελεύσεις της δεκαετίας του ‘80, οι οποίες επραγματοποιούντο στον προαύλιο χώρο του Κέντρου Νεότητας, όταν δήμαρχος Κάσου ήταν ο Γιώργος Παπαγεωργίου, είχα υποβάλλει για πρώτη φορά την πρόταση για μια ήπια ανάδειξη της νησίδας Αρμάθια με απώτερο σκοπό να ωφεληθεί εμμέσως η Κάσος. Ουδείς έδωσε τότε σημασία. Κάτι τέτοιο, βεβαίως, θα προϋπέθετε τη δημιουργία των υποδομών εκείνων οι οποίες θα επέτρεπαν στην Κάσο να δεχθεί και να φιλοξενήσει το αυξημένο τουριστικό ρεύμα που θα εισέρρεε στο νησί, εξ αιτίας αυτής της ήπιας ανάδειξης των Αρμαθιών.

Αυτό όμως είναι άλλο θέμα, ένα σημαντικό τμήμα του οποίου επιμελήθηκε και παρουσίασε σ’ αυτό το Συνέδριο ο φίλος μου, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κρήτης, Δημήτρης Κατσαπρακάκης. Θέλω εδώ να υπενθυμίσω, σε όσους τυχόν δεν το γνωρίζουν, ότι ο Δημήτρης προσεκλήθη πριν από μερικά χρόνια στην Κάσο με δική μου πρωτοβουλία, μαζί με άλλους συναδέλφους του και φοιτητές του Πανεπιστημίου της Κρήτης, προκειμένου να μελετήσουν τη δυνατότητα αυτονομίας και επάρκειας της Κάσου σε ηλεκτρικό ρεύμα και νερό, με τη χρήση της Αιολικής ενέργειας, και να συντάξουν σχετική μελέτη. Η μελέτη εκείνη συντάχθηκε, αποτυπώθηκε σε ηλεκτρονική μορφή, αλλά ο Δήμος δεν έδειξε τότε τη δέουσα προσοχή και την έβαλε στο ντουλάπι. Ελπίζω η νέα Δημοτική Αρχή να αναθεωρήσει αυτή την αρνητική στάση.

Επιτρέψτε μου όμως, κατ’ αρχάς, να κάνω μια πρώτη ιδιοκτησιακή και οικολογική προσέγγιση της κατάστασης η οποία επικρατεί στ’ Αρμάθια. Ιδιοκτησιακά λοιπόν η νησίδα Αρμάθια εμφανίζεται να ανήκει, κατά το μεγαλύτερο τμήμα της, σε κατοίκους της Κάσου. Εν τούτοις ελάχιστοι από αυτούς διαθέτουν καθαρούς τίτλους με αποτυπωμένα τα ακριβή όρια των οικοπέδων τους, αν όχι ουδείς. Το νησάκι εκατοικείτο, μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, και σ’ αυτό ανθούσε κυρίως η δραστηριότητα της εξόρυξης του γύψου. Πολλά καΐκια έδεναν στο Καραβοστάσι για να φορτώσουν τα σωθικά της γης, ενώ στα καφενεία του μικρού οικισμού της Υπαπαντής υπήρχε ζωή. Το έδαφος εκαλλιεργείτο και υπάρχουν συγκεκριμένες αναφορές για παραγωγή ζαρζαβατικών, σιτηρών και φρούτων, ενώ την ύδρευση και το πότισμα είχε αναλάβει η βροχή, το νερό της οποίας αποθηκευόταν σε λασίες.

Μετά τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο, ωστόσο, τ’ Αρμάθια εγκαταλείφθηκαν και απέμειναν εκεί τα γιδοπρόβατα και τα αγριοκούνελα. Μοναδικό όρθιο κτίσμα το εκκλησάκι της Υπαπαντής που διεσώθη χάρις στις φροντίδες κάποιων μονίμων κατοίκων της Κάσου και την οικονομική ενίσχυση από τον σύλλογο των Κασιωτών της Αμερικής.

Όταν υπουργός Αιγαίου ήταν η Ελισσάβετ Παπαζώη, σε οικόπεδο πάνω από τις δυτικές αμμουδερές παραλίες, κτίσθηκε μικρό οίκημα το οποίο, υποτίθεται, θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες των ορνιθολόγων για παρατήρηση των πτηνών  που συχνάζουν στα Κασονήσια. Το σχέδιο περιελάμβανε επίσης κατασκευή δεξαμενής υγρών καυσίμων, αλλά και μικρού προβλήτα για την προσέγγιση και πρόσδεση σκαφών. Αυτά έμειναν ωστόσο στα χαρτιά, με το ίδιο το σπιτάκι να λεηλατείται στη συνέχεια από κάποιους ανεγκέφαλους, οι οποίοι διέρρηξαν την πόρτα και κατέστρεψαν το εσωτερικό του, με μεγάλη ευθύνη πιστεύω γι’ αυτό να φέρει ο Δήμος Κάσου, άνθρωποι του οποίου, υποτίθεται, είχαν τα κλειδιά και είχαν αναλάβει τη συντήρηση και την προστασία του.

Δεδομένου ότι τα Κασονήσια, καλώς η κακώς, είναι χαρακτηρισμένα σαν περιοχή Natura, λόγω της ύπαρξης σ’ αυτά του αιγαιόγλαρου, του θαλασσοκόρακα, του μαυροπετρίτη και άλλων προστατευμένων ειδών, απαγορεύεται σ’ αυτά κάθε οικοδομική δραστηριότητα η οποία θα διατάραζε το οικοσύστημά τους. Γιατί λέω «καλώς ή κακώς». Καλώς μεν γιατί με τον χαρακτηρισμό της περιοχής σαν περιοχή Natura αποθαρρύνθηκαν οι επίδοξοι εισβολείς του τσιμέντου, με αποτέλεσμα, τ’ Αρμάθια κυρίως, να παραμείνουν παρθένα και απρόσβλητα από την επέλαση του λεγόμενου σύγχρονου «πολιτισμού».

Στον αντίποδα, κακώς τ’ Αρμάθια χαρακτηρίστηκαν περιοχή Natura γιατί αυτό έδωσε το «άλλοθι» σ’ αυτούς  που δεν θέλουν να βάλουν το μυαλό τους να δουλέψει, σ’ αυτούς που δεν έχουν όρεξη για δουλειά και δημιουργία,  σ’ αυτούς που υποτιμούν τις δυνατότητες που παρέχει ο νόμος για την ήπια ανάδειξή τους.

Παρ’ όλα αυτά έχουν γίνει κατά καιρούς κάποιες προσπάθειες να πωληθούν οικόπεδα και να κτισθούν σπίτια, με πιο κραυγαλέα μια πρόσφατη δημοσίευση αγγελίας στο internet για την πώληση οικοπέδου 51 στρεμμάτων, με δυνατότητα οικοδόμησης κτισμάτων επιφανείας 940 μ2! Ενδιαφέρθηκα προσωπικώς για την περίεργη εκείνη αγγελία, αλλά μετά την επισήμανσή μου στους μεσάζοντες της «Realty Executives» και τον εκπρόσωπό της κ. Κων/νο Παπαγεωργίου, ότι τ’ Αρμάθια είναι περιοχή Natura και ως εκ τούτου απαγορεύεται σ’ αυτά κάθε οικοδομική δραστηριότητα, δεν υπήρξε συνέχεια ούτε έλαβα άλλη απάντηση.

Δεν θα σας κουράσω άλλο μ’ αυτά. Θα μπω κατ’ ευθείαν στο θέμα μου.

Το νησάκι αυτό, που σαν πολύτιμο πετράδι στολίζει το κεφάλι της Κάσου, δεν υστερεί σε τίποτε, πιστέψτε με, από πολλά διάσημα μικρονήσια της υδρογείου, και ιδιαιτέρως της Μεσογείου, όπως είναι το Κάπρι επί παραδείγματι που βρίσκεται έξω απ’ τη Νάπολη της Ιταλίας. Αντιθέτως, υπερτερεί αυτών όσον αφορά στις καιρικές συνθήκες, την ποιότητα των παραλιών και τη διαύγεια και καθαρότητα της θάλασσας. Διαφέρει όμως συγχρόνως από αυτά καθώς είναι χαρακτηρισμένο σαν περιοχή Natura και, ως εκ τούτου, δεν υπάρχει η δυνατότητα να αναπτυχθεί τουριστικά, με τον «βίαιο» τουλάχιστον τρόπο που αναπτύχθηκε π.χ. το Κάπρι.

Είμαι, ίσως, από τους λίγους "ξενικούς" που έχει επισκεφτεί τ’ Αρμάθια τόσες φορές κατά την διάρκεια των τελευταίων 32 ετών. Για κάποιον ανεξήγητο λόγο το νησάκι αυτό έχει κλέψει την καρδιά μου και  έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον μου. Δεν ήταν λίγες οι φορές που μάζεψα τα σκουπίδια που άφηναν πίσω τους απερίσκεπτοι επισκέπτες. Άλλες πάλι φορές φύτεψα αλμυρίκια στα Μάρμαρα και πεύκα στις πλαγιές πάνω από τη μεγάλη παραλία, τα οποία όμως εξαφάνισαν στη συνέχεια οι άνθρωποι και τα κατσίκια. Συχνά ανέλαβα χρέη λιμεναρχείου και έδιωξα με τον τρόπο μου τους ελεύθερους κατασκηνωτές, οι οποίοι ρύπαιναν τις παραλίες, ενώ, ελλείψει ενδιαφέροντος εκ μέρους του Δήμου, έκαψα μόνος μου τις δεκάδες κουβέρτες που είχαν εγκαταλείψει οι λαθρομετανάστες στα Μάρμαρα και οι οποίες έθεταν σε κίνδυνο το περιβάλλον με την απαράδεκτη εμφάνιση και δυσοσμία τους.

Παρ’ όλες τις αδυναμίες οργάνωσης και την έλλειψη πρωτοβουλιών και δράσης που χαρακτήριζαν ανέκαθεν την τοπική Δημοτική Αρχή, πιστεύω ότι την ήπια ανάδειξη των Αρμαθιών θα πρέπει να αναλάβει ο Δήμος Κάσου ή κάποιος κρατικός φορέας. Και το λέω αυτό γιατί, κακά τα ψέματα, ο ιδιώτης ο οποίος ενδεχομένως θα αναλάμβανε να επενδύσει κάποια χρήματα για να αναδείξει αυτό το ανεκτίμητο κόσμημα, θα το έκανε με γνώμονα την αυξανόμενη κερδοφορία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Τι πρότεινα, και τι συνεχίζω να προτείνω λοιπόν, προκειμένου να αναδειχθούν με ήπιο τρόπο τ’ Αρμάθια ώστε να «παρασύρουν» μαζί τους και την Κάσο στον δρόμο της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης.

Κατ’ αρχάς πρέπει νομίζω να αποκλειστεί εντελώς η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της ΔΕΗ ή η υδροδότηση του νησιού μέσω υποθαλάσσιου αγωγού από την Κάσο. Τ’ Αρμάθια μπορούν και πρέπει να είναι αυτόνομα σε ηλεκτρική ενέργεια και νερό, μέσω της αέναης ενέργειας που παρέχει ο ήλιος και της δημιουργίας υπόγειων δεξαμενών για τη συλλογή του νερού της βροχής ή της εγκατάστασης μηχανήματος αφαλάτωσης αντίστροφης όσμωσης που θα λειτουργεί με δωρεάν ηλεκτρική ενέργεια από τον ήλιο.

1. Πρέπει, επίσης, να απομακρυνθούν όλα τα γιδοπρόβατα και να απαγορευτεί κάθε αλιευτική δραστηριότητα γύρω από το νησί, σε μια απόσταση ενός τουλάχιστον ναυτικού μιλίου από τις ακτές του.  
2. Να δημιουργηθούν δενδροφυτεμένα μονοπάτια περιπάτου τα οποία θα συνδέουν το εκκλησάκι της Υπαπαντής με τις παραλίες στο Καραβοστάσι και τα Μάρμαρα.  
3. Να αναπαλαιωθεί ο ερειπωμένος οικισμός και να επανέλθει, κατά το δυνατόν, η εικόνα που υπήρχε εκεί προτού αυτός εγκαταλειφθεί από τους ανθρώπους.
4. Κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών να διατίθενται στα μαγαζάκια του οικισμού παραδοσιακά Κασιώτικα προϊόντα από νέες και νέους Κασιώτισες και Κασιώτες που θα φορούν την τοπική παραδοσιακή φορεσιά.
5. Να διοργανώνονται Κασιώτικα γλέντια με παραδοσιακή μουσική και χορούς.
6. Να απαγορευτεί αυστηρώς κάθε άλλη οικοδομική δραστηριότητα, με χρήση τσιμέντου, και να μην επιτρέπεται στο νησί η διανυκτέρευση και η ελεύθερη κατασκήνωση, με εξαίρεση αυτούς που θα αναλάβουν τη φύλαξη του οικισμού και των εγκαταστάσεων. Επαναλαμβάνω : Τ’ Αρμάθια δεν πρέπει επ’ ουδενί να αποκτήσουν ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Τέτοια υπάρχουν στην Κάσο και με την κατασκευή έργων υποδομής θα γίνουν κι’ άλλα. Αυτό, άλλωστε, είναι το ζητούμενο.
7. Να κατασκευαστεί προβλήτας, για την πρόσδεση μικρών σκαφών, στο δυτικό άκρο της παραλίας στα Μάρμαρα και να αναστηλωθεί ο μικρός προβλήτας της Υπαπαντής.
8. Να τοποθετηθούν κάδοι συλλογής σκουπιδιών, στις παραλίες και στον οικισμό της Υπαπαντής, και τα σκουπίδια να μεταφέρονται στην Κάσο σε καθημερινή βάση.
9. Να κατασκευαστούν δημόσιες τουαλέτες στον οικισμό της Υπαπαντής.
10. Να στηθούν ομπρέλες και να τοποθετηθούν ξαπλώστρες, στις παραλίες Μάρμαρα και Καραβοστάσι, με υλικά που θα δένουν αρμονικά με το περιβάλλον, την εκμετάλλευση των οποίων θα έχει ο Δήμος.
11. Να δημιουργηθεί καταδυτικό κέντρο για την παρατήρηση και φωτογράφιση του βυθού.
12. Να αναστηλωθεί ένα τμήμα των εγκαταστάσεων εξόρυξης του γύψου ώστε να δημιουργηθεί ένα ζωντανό υπαίθριο μουσείο.
13. Να υπάρχει καθημερινή σύνδεση της Κάσου με τ’ Αρμάθια, μέσω κατάλληλου σκάφους που θα εκτελεί τακτικά δρομολόγια κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών.
14. Να διερευνηθεί η δυνατότητα διάνοιξης της λίμνης και η σύνδεσή της με τη θάλασσα ώστε η λίμνη να γίνει μια νέα Μπούκα. Εδώ μπορεί να υπάρξει πρόβλημα με το πρόγραμμα Natura, αλλά αυτό μένει να διερευνηθεί.

Ενδεχομένως, κάποιοι από σας πιστεύουν ότι η πρότασή μου είναι ανέφικτη. Κάποιοι άλλοι ίσως με θεωρήσουν ονειροπόλο ή φαντασιόπληκτο. Σας διαβεβαιώ ότι τίποτε από αυτά δεν συμβαίνει. Η ήπια ανάδειξη των Αρμαθιών σε ένα νησάκι που θα γίνει σημείο αναφοράς στα φυλλάδια των τουριστικών οδηγών παγκοσμίως, είναι και εφικτή και σχετικώς εύκολα πραγματοποιήσιμη. Θέληση αρκεί να υπάρχει και όραμα. Και, κυρίως, έργα υποδομής στην Κάσο, όπως η αποχέτευση, τα αντιπλημμυρικά έργα, η σωστή διαχείριση των σκουπιδιών, η επάρκεια σε δωρεάν και χωρίς διακοπές ηλεκτρική ενέργεια  και νερό από τον αέρα και τον ήλιο, σύμφωνα με τις προτάσεις του φίλου μου καθηγητή Δημήτρη Κατσαπρακάκη. Έργα υποδομής που θα μπορέσουν να απορροφήσουν το αυξημένο τουριστικό ρεύμα που θα φέρει στο νησί η ήπια ανάδειξη των Αρμαθιών και θα το τραβήξουν προς τα εμπρός, επιμηκύνοντας την τουριστική περίοδο, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και σταματώντας την οδυνηρή συρρίκνωση του πληθυσμού της Κάσου εξ αιτίας της μετανάστευσης.