Rib and Sea

Επιμέλεια : Νικόλαος Σαρρής.

Είναι γνωστόν τοις πάσι, ότι στις 28 Μαΐου του έτους 1453, παραμονή της καταλήψεως της Θεοφυλάκτου πόλεως  από τον οθωμανικό στρατό με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β', ετελέσθη λειτουργία στην Αγία του Θεού Σοφία, παρουσία του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ' και πλήθους Χριστιανών πιστών. Την επομένη ημέρα, εάλω η Πόλις και οι συνέπειες ήταν όχι μόνο δραματικές, αλλά και ανεπίστροφες για την πρόοδο όλης της Ευρώπης. Ο Τουρκικός στρατός καταλάμβανε χωρίς κανένα πρόβλημα όλες τις πόλεις της εποχής, για να αναχαιτιστεί τελικώς από τα τείχη, την γενναιότητα και την στρατιωτική τεχνική πρωτοπορία της Βιέννης.

Αυτό όμως που πιθανώς να μην γνωρίζετε είναι ότι την 19η Ιανουαρίου του έτους 1919 ετελέσθη θεία λειτουργία εις την Αγία Σοφία, από τον παπα-Λευτέρη Νουφράκη από τις Αλώνες Ρεθύμνου, ο οποίος υπηρετούσε ως στρατιωτικός ιερέας στη Β' Ελληνική Μεραρχία, μια από τις δύο Μεραρχίες που συμμετείχαν στις αρχές του 1919 στο συμμαχικό εκστρατευτικό σώμα στην Κριμαία. Η Μεραρχία αυτή στο δρόμο προς την Ουκρανία στάθμευσε στην Κωνσταντινούπολη, η οποία βρισκόταν τότε υπό "συμμαχική επικυριαρχία", ύστερα από το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο παπα Λευτέρης Νουφράκης με τον ταξίαρχο Φραντζή, τον Ταγματάρχη Λιαρομάτη, το Λοχαγό Σταματίου και τον Υπολοχαγό Νικολάου, αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν το επικίνδυνο αυτό  εγχείρημα και το έκαναν με μεγάλη κατάνυξη ύστερα από 466 ολόκληρα χρόνια, διακινδυνεύοντας την ζωή τους.

Όπως γράφει ο Αντώνης Στιβακτάκης, αντιγράφοντας  τα γραπτά κείμενα του παππού του (το κείμενο πρωτο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ηρακλείου Κρήτης "ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ" την 3/6/1998) :

"Το πλοίο που μετέφερε τη Μεραρχία είχε αγκυροβολήσει στ' ανοιχτά, γι αυτό επιβιβάστηκαν σε μια βάρκα στην οποία κωπηλατούσε ένας Ρωμιός της Πόλης και σε λίγο αποβιβάστηκαν στην προκυμαία. Ο Κοσμάς, ο ντόπιος βαρκάρης, έδεσε τη βάρκα και τους οδήγησε από το συντομότερο δρόμο στην Αγία-Σοφία. Η πόρτα ήταν ανοιχτή λες και τους περίμενε! Όλοι μπήκαν μέσα με ευλάβεια και προχώρησαν κάνοντας τον σταυρό τους. Ο παπα-Λευτέρης ψιθύρισε με μεγάλη συγκίνηση: "Εισελεύσομαι εις τον οίκον σου, προσκυνήσω προς Ναόν Αγίον σου εν φόβω...".

Προχωρεί γρήγορα, δεν χρονοτριβεί. Εντοπίζει τον χώρο στον οποίο βρισκόταν το Ιερό και η Αγία Τράπεζα. Βρίσκει ένα τραπεζάκι, το τοποθετεί σ' αυτή τη θέση, ανοίγει την τσάντα του, βγάζει όλα τα απαραίτητα για τη Θεία λειτουργία, βάζει το πετραχήλι του και αρχίζει : "Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων".

"Αμήν", αποκρίνεται ο Ταγματάρχης Λιαρομάτης και η Θεία Λειτουργία στην Αγια Σοφιά έχει αρχίσει. Μακάρι να μας αξιώσει ο Θεός να την ολοκληρώσουμε, σκέφτονται όλοι, και σταυροκοπιούνται με κατάνυξη. Η Θεία Λειτουργία προχωρεί κανονικά. Η Αγια-Σοφιά ύστερα από 466 ολόκληρα χρόνια ξαναλειτουργείται! Όλα γίνονται ιεροπρεπώς, σύμφωνα με το τυπικό της Εκκλησίας. Ακούγονται τα "ειρηνικά", το "Κύριε ελέησον", "ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού...", που γράφτηκε από τον ίδιο τον Ιουστινιανό. Ακολουθεί η Μικρή Είσοδος, το "Τη Υπερμάχω Στρατηγώ...", ο Απόστολος από τον Ταξίαρχο Φραντζή και το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα από τον παπα-Λευτέρη. Χρέη νεωκόρου εκτελεί ο Υπολοχαγός Νικολάου.

Στο μεταξύ η Αγια-Σοφιά αρχίζει να γεμίζει με Τούρκους. Ο παπα-Νουφράκης δεν πτοείται και συνεχίζει. Οι άλλοι κοιτάζουν σαστισμένοι πότε τον παπά και πότε τους Τούρκους που μέχρι εκείνη τη στιγμή παρακολουθούν σιωπηλοί μη μπορώντας ίσως να πιστέψουν στα μάτια τους, γιατί αυτό που γινόταν εκείνη την ώρα μέσα στην Αγια-Σοφιά, ήταν πραγματικά κάτι το απίστευτο.

Μετά το Ευαγγέλιο ακολουθεί το Χερουβικό από τον Ταγματάρχη Λιαρομάτη, ενώ ο παπα-Λευτέρης τοποθετεί το αντιμήνσιο πάνω στο τραπεζάκι, για να κάνει την Προσκομιδή. Οι Τούρκοι συνεχώς πληθαίνουν. Οι ώρες είναι δύσκολες, αλλά και ανεπανάληπτες. Ο παπα-Νουφράκης συνεχίζει. Βγάζει από την τσάντα ένα μικρό Άγιο Ποτήριο, ένα δισκάριο, ένα μαχαιράκι, ένα μικρό πρόσφορο κι ένα μικρό μπουκάλι με νάμα. Με ιερή συγκίνηση και κατάνυξη κάνει την προσκομιδή, ενώ ο Λιαρομάτης συνεχίζει να ψάλλει το Χερουβικό. Όταν ολοκλήρωσε την Προσκομιδή, στρέφεται στον Υπολοχαγό Νικολάου, του λέει ν' ανάψει το κερί για να ακολουθήσει η Μεγάλη Είσοδος. Ο νεαρός Υπολοχαγός προχωρεί μπροστά με το αναμμένο κερί και ακολουθεί ο παπάς βροντοφωνάζοντας: "Πάααντων ημών μνησθείη Κύριος ο Θεός..."

Στη συνέχεια ακολουθούν οι "Αιτήσεις" και το "Πιστεύω", το οποίο είπε ο Φρατζής .Στο μεταξύ η Αγια Σοφιά, έχει γεμίσει με Τούρκους κι ανάμεσά τους υπάρχουν και πολλοί Έλληνες της Πόλης, που βρέθηκαν εκεί αυτή την ώρα και παρακολουθούν με συγκίνηση τη λειτουργία, χωρίς να τολμούν να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους "δια τον φόβον των Ιουδαίων", μόνο κάποιες στιγμές δεν μπορούν να συγκρατήσουν τα δάκρυα που τρέχουν από τους οφθαλμούς τους και για να μην προδοθούν φροντίζουν και τα σκουπίζουν.

Η Λειτουργία στο μεταξύ φτάνει στο ιερότερο σημείο της, την Αναφορά. Ο παπα-Λευτέρης με πάλλουσα από τη συγκίνηση φωνή λέει: "Τα σα εκ των Σω, Σοι προσφέρομεν κατά πάντα και δια πάντα". Όλοι οι αξιωματικοί γονατίζουν και η φωνή του Ταγματάρχη Λιαρομάτη ακούγεται να ψέλνει το "Σε υμνούμεν, Σε ευλογούμεν, Σοι ευχαριστούμεν Κύριε και δεόμεθά Σου ο Θεός ημών"., Ακολουθεί το "Αξιον Εστί", το "Πάτερ ημών"... το "Μετά φόβου Θεού πίστεως και αγάπης προσέλθετε" και όλοι οι αξιωματικοί πλησιάζουν και κοινωνούν τα Αχραντα Μυστήρια. Ο παπα-Λευτέρης λέει γρήγορα τις ευχές και ενώ ο Λιαρομάτης ψέλνει το "Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον..." καταλύει το υπόλοιπον της Θείας Κοινωνίας και απευθυνόμενος στον Υπολοχαγό Νικολάου του λέει: "Μάζεψέ τα γρήγορα όλα και βάλτα μέσα στην τσάντα". Ύστερα κάνει την Απόλυση...

Η Θεία Λειτουργία στην Αγια Σοφιά, έχει ολοκληρωθεί. Ένα όνειρο δεκάδων γενεών Ελλήνων έχει γίνει πραγματικότητα. Ο παπα-Νουφράκης και οι τέσσερις αξιωματικοί είναι έτοιμοι να αποχωρήσουν και να επιστρέψουν στο πλοίο. Η Εκκλησία όμως είναι γεμάτη Τούρκους, οι οποίοι έχουν αρχίσει να γίνονται άγριοι, επιθετικοί συνειδητοποιώντας τι ακριβώς είχε συμβεί. Η ζωή τους κινδυνεύει άμεσα. Όμως δε διστάζουν, πλησιάζει ο ένας τον άλλο, γίνονται "ένα σώμα", μια γροθιά και προχωρούν προς την έξοδο.

Οι Τούρκοι είναι έτοιμοι να τους επιτεθούν, όταν ένας Τούρκος αξιωματούχος παρουσιάζεται με την ακολουθία του και τους λέει: "Ντουρούν χέμεν.. (αφήστε τους να περάσουν), αυτό επέβαλαν τα συμφέροντα της πατρίδας του, δεν ήταν χρήσιμο γι αυτούς να σκοτώσουν τώρα πέντε Ρωμιούς αξιωματικούς μέσα στην Αγια Σοφιά. Δεν ξεχνά ότι στ' ανοιχτά της Πόλης βρίσκονται δύο ετοιμοπόλεμες Ελληνικές Μεραρχίες κι ακόμη ότι η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται ουσιαστικά υπό την επικυριαρχία των νικητών του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στους οποίους βέβαια δεν συμπεριλαμβάνονται οι Τούρκοι.

Στο άκουσμα αυτών των λόγων οι Τούρκοι υποχωρούν. Ο παπα-Νουφράκης και οι άλλοι αξιωματικοί βγαίνουν από την Αγια-Σοφιά και κατευθυνόμενοι προς την προκυμαία, όπου  πλησιάζουν στη βάρκα. Μπαίνουν όλοι μέσα. Ο Κοσμάς μαζεύει τα σχοινιά και αρχίζει γρήγορα να κωπηλατεί. Σε λίγο βρίσκονται πάνω στο ελληνικό πολεμικό πλοίο ασφαλείς και θριαμβευτές. Βέβαια ακολούθησε διπλωματικό επεισόδιο και οι "σύμμαχοι" διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος αναγκάστηκε να επιπλήξει δημόσια τον παπα-Λευτέρη Νουφράκη. Όμως κρυφά επικοινώνησε μαζί του και "τον επαίνεσε και συνεχάρη τον πατριώτη ιερέα, που έστω και για λίγη ώρα ζωντάνεψε μέσα στην Αγια-Σοφιά τα πιο ιερά όνειρα του Έθνους μας".

Αυτό που επίσης πιθανώς να μη γνωρίζετε είναι ότι Θεία λειτουργία στην Αγία Σοφία πρόκειται να τελεστεί και πάλι, με πρωτοβουλία του οργανισμού «Παγκόσμια Ενορία της Αγίας Σοφίας»,  που ιδρύθηκε το 2005 και αριθμεί δεκάδες χιλιάδες μέλη σ' ολόκληρο τον κόσμο. Στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, που έδωσαν την Παρασκευή στη Θεσσαλονίκη ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Ενορίας, Κρις Σπύρου, και ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, ο κ. Σπύρου έκανε γνωστό ότι η Θεία λειτουργία θα γίνει την Παρασκευή, 17 Σεπτεμβρίου, ανήμερα της γιορτής Σοφίας, Πίστεως, Αγάπης και Ελπίδας των ορθοδόξων Χριστιανών. Όπως είπε, η Παγκόσμια Ενορία έχει ήδη ενημερώσει, με συστημένη επιστολή της, τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν, για την απόφασή της να παρευρεθεί στην Πόλη τη μέρα αυτή και να λειτουργήσει την Αγία Σοφία. «Οι ενορίτες της Αγίας Σοφίας απ' όλο τον κόσμο θα είμαστε στην Πόλη, προκειμένου να τελέσουμε θεία λειτουργία στη Μητέρα Εκκλησία της Χριστιανοσύνης, το σύμβολο της Ορθοδοξίας», αναφέρεται μεταξύ άλλων στην επιστολή.

Προσωπικώς, ακόμη και εγώ, ο οποίος συντάσσω τις γραμμές τούτες και δεν εντάσσω την ασημαντότητά μου εις τους πιστούς Χριστιανούς, ελπίζω, εύχομαι και προετοιμάζομαι να αξιωθώ να παρευρεθώ.

Πηγές και βοηθήματα :

Εφημερίδα Ηρακλείου Κρήτης “ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ”  3/6/1998

http://agonigrammi.wordpress.com

Παγκόσμια Ενορία της Αγίας Σοφίας. http://www.freeagiasophia.org/

Αντώνης Στιβακτάκης. “Ο άγνωστος ήρωας παπα-Νουφράκης”.

Κυριάκου Ανδρέα, “Λειτουργία στην Αγια-Σοφιά το Γενάρη του 1919”.

Χατζή Μ. “Η τελευταία Λειτουργία στην Αγια-Σοφιά”.

Μαλάλας. “Χρονογραφία”.

Παύλος Σιλεντιάριος. “ Έκφρασις του ναού της Αγίας Σοφίας”.

Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού.

“Αγία Σοφία” (Ayasofya Müzesi)  Kostenec Jan .Μετάφραση : Πέτρακα Ελένη.