Rib and Sea

Ο «Αφρικανός Μαρκήσιος» (AFRICAN MARQUIS), ένα εξαιρετικά σπάνιο «καναδέζικο λίμπερτυ», αναπαύεται στον βυθό του Αιγαίου από το 1958 όταν βυθίστηκε στη βραχονησίδα Πλάτη, στα νοτιοδυτικά Δωδεκάνησα. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα σημαντικό ναυάγιο καθώς πλέον δεν διασώζεται κανένα από τα 356 πλοία αυτού του τύπου που ναυπηγήθηκαν στον Καναδά κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τα λίμπερτυ, καναδέζικα ή αμερικάνικα, ουσιαστικά έκριναν την έκβαση της μάχης για την τροφοδοσία της Μεγάλης Βρετανίας δια θαλάσσης.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ή Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΛΙΜΠΕΡΤΥ ΣΤΟΝ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Οι μεγάλες απώλειες εμπορικών πλοίων που προκαλούσαν τα γερμανικά υποβρύχια είχαν γείρει την πλάστιγγα στη μεριά του Άξονα θέτοντας σε κίνδυνο την έκβαση της Μάχης του Ατλαντικού. Έτσι η βρετανική κυβέρνηση προχώρησε το 1940 στην ναυπήγηση φορτηγών πλοίων ενός τύπου βασισμένου στο προπολεμικό σχέδιο «North Sands». Αυτό επιλέχθηκε καθώς ήταν απλό, οικονομικό και ταυτόχρονα με μεγάλη μεταφορική ικανότητα επιτρέποντας τη μεταφορά φορτίου 10.000 τόνων.

Χρησιμοποιώντας τo ναυπηγικό σχέδιο των «North Sands», ναυπηγήθηκαν στον Καναδά 204 εμπορικά πλοία για λογαριασμό του Βρετανικού Υπουργείου Πολεμικών Μεταφορών στα οποία δόθηκαν ονόματα με το πρόθεμα «Fort» καθώς και 21 βοηθητικά στόλου. Επιπλέον 135 πλοία του ιδίου τύπου ναυπηγήθηκαν για λογαριασμό της Καναδικής κυβέρνησης στα οποία δόθηκαν ονόματα με το πρόθεμα «Park».

Το σχέδιο «North Sands» κατόπιν χρησιμοποιήθηκε από τις ΗΠΑ σε μια πιο βελτιωμένη μορφή για τις ανάγκες του δικού τους ναυπηγικού προγράμματος ανάγκης. Συνολικά ολοκληρωθήκαν 2.710 πλοία τύπου EC2-S-C1 που έμειναν γνωστά ως Liberty. Οπτικά, η βασική διαφοροποίησή τους ήταν στη διάταξη του κομοδέσιου που ήταν σε μια ενιαία δομή, ενώ στα καναδέζικα πλοία και στα Ocean ένα επιπλέον αμπάρι χώριζε τη γέφυρα από το υπόλοιπο κομοδέσιο.

Από τα καναδέζικης ναυπήγησης πλοία τύπου Fort και Park τα τριάντα ένα απολέσθηκαν από πολεμικές αιτίες και τέσσερα ακόμη σε ναυτικά ατυχήματα. Μετά το τέλος του πολέμου τα «επί δανεισμό» πλοία επιστράφηκαν από τη Βρετανία στις ΗΠΑ και τον Καναδά και εκποιήθηκαν σε ιδιώτες εφοπλιστές προκειμένου να αναπληρώσουν κάποιες από τις απώλειες που είχαν υποστεί στα έξι χρόνια του πολέμου. Περί τα πενήντα τέσσερα από τα Fort και περί τα εβδομήντα από τα Park, περιήλθαν σταδιακά σε Έλληνες εφοπλιστές και έμειναν γνωστά ως «καναδέζικα λίμπερτυ».

Εφοπλιστικοί οίκοι όπως των Ρεθύμνη & Κουλουκουντή, Λύρα, Λαιμού, Γουλανδρή και Πατέρα απέκτησαν αρκετά από τα καναδέζικα πλοία αναγνωρίζοντας επιτυχώς τις δυνατότητες επικερδούς εκμετάλλευσής τους. Το AFRICAN MARQUIS είναι το  μοναδικό από αυτά που βυθίστηκε στην ελληνική επικράτεια.

Το  AFRICAN MARQUIS είχε ναυπηγηθεί το 1943  στο Vancouver ως FORT GLENORA.
Το διαστάσεων 134,1 x 17,4 μέτρων σκάφος διέθετε πριτσινωτό κύτος και τρεις λέβητες που έκαιγαν κάρβουνο. Ως FORT GLENORA συμμετείχε κατά τη διάρκεια του πολέμου σε πενήντα τέσσερις νηοπομπές. Τον Ιούνιο του 1943 πραγματοποίησε τον πρώτο του υπερατλαντικό διάπλου, από την Νέα Υόρκη στο Λίβερπουλ και από εκεί μετέβη στο Γιβραλτάρ και το Πορτ Σάϊδ.

Συνέχισε να συμμετέχει σε νηοπομπές μεταξύ Βρετανίας, Μεσογείου, βόρειας Αφρικής και ανατολικών ακτών των ΗΠΑ, μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που το βρήκε στην Ινδία. Το 1950 εκποιήθηκε και περιήλθε στην N.G.Kyriakides Shipping Co. Ltd. με έδρα το Λονδίνο και μετονομάστηκε σε GEORGE K.

Προτού ξεκινήσει τα ταξίδια του, το σκάφος στάλθηκε στα ναυπηγεία όπου μετατράπηκε για να καίει πετρέλαιο στους λέβητές του.

Το 1956 το σκάφος ύψωσε σημαία Λιβερίας, κατόπιν πώλησης του στην ιταλικών συμφερόντων West Africa Navigation Ltd., και μετονομάστηκε σε AFRICAN MARQUIS. Στις 25 Φεβρουαρίου 1958 βυθίστηκε  στη νησίδα Πλάτη ενώ μετέφερε μετάλλευμα στο Αμβούργο.

Την επομένη ημέρα το πλοίο έσπασε σε δυο τμήματα και βυθίστηκε, οπότε εγκαταλείφθηκε ως τεκμαρτή κατασκευαστική απώλεια.

Το πολύτιμο φορτίο του ανελκύστηκε από την εταιρία ναυαγιαιρεσιών των αδελφών Ξηραδάκη. Δυο δύτες που συμμετείχαν στις εργασίες ήταν οι αδελφοί Θεόφιλος και Νικήτας Κλήμης, ένα δυναμικό δίδυμο που είχε στον απολογισμό την ανέλκυση δεκάδων ναυαγίων. Ο Νικήτας Κλήμης ανέφερε «το ναυάγιο βρισκόταν στη νότια πλευρά της Πλάτης και το είχαν διαλύσει οι φουρτούνες. Τα κουβούσια των αμπαριών βρίσκονταν στα 20-22 μέτρα βάθος. Χρειάστηκε να κόψουμε τμήματα που εμπόδιζαν την ανέλκυση του φορτίου χαλκού που κατόπιν το μεταφέραμε στα Πηγάδια της Καρπάθου.»

Μαζί με το ναυάγιο του αμερικανικής ναυπήγησης λίμπερτυ ΠΗΘΕΥΣ, που βρίσκεται στη Ρόδο, αποτελούν δυο σπάνια ναυάγια. Ένα πλοίο που βγήκε αλώβητο από τη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παρά τις πενήντα τέσσερις νηοπομπές που συμμετείχε, ήρθε και έριξε άγκυρα για πάντα στα νερά του Αιγαίου.

ΣΤΟ ΒΥΘΟ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Το βυθισμένο AFRICAN MARQUIS μήκους 134 μέτρων ξεπροβάλλει από τα 32 μέτρα βάθος  εντυπωσιάζοντας  τον δύτη με τον όγκο του. Παρατηρώντας προσεκτικά  κάποιος θα διαπιστώσει ότι τα ελάσματα είναι πριτσινωτά στο κύτος. Η πλώρη προκαλεί δέος καθώς ακουμπάει με έμπλωρη κλίση στον βυθό, ενώ η καδένα της άγκυρας κρέμεται στο κατάστρωμα. Μεγάλο μέρος του κύτους έχει καταπέσει στο βυθό και ανάμεσα στην πλώρη και το κομοδέσιο βρίσκονται διάσπαρτες λαμαρίνες και σωληνώσεις από το άλλοτε δίκτυο ατμού. Η πρύμνη του ναυαγίου είναι  ανεστραμμένη με το κατάστρωμα να ακουμπάει τον βυθό.  Η προπέλα δεν βρίσκεται στη θέση της μιας και η υψηλή αξία της την κατέστησε έναν από τους πρώτους στόχους των ανελκυστών.

Ο χώρος του ναυαγίου βρίθει από θαλάσσια ζωή προσφέροντας στον δύτη μια σπάνια καταδυτική εμπειρία με την υποβρύχια ορατότητα να ξεπερνά τα τριάντα μέτρα.

Συντελεστές :

Ιστορική και αρχειακή έρευνα : Άρης Μπιλάλης & Κώστας Θωκταρίδης.
Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Φελουζή Μαρία (Sea Side Finiki) για την φιλοξενία, τον Κακαρόλη Κωνσταντίνο, την Ρένα Γιατροπούλου, το καταδυτικό κέντρο Karpathos Diving Center, και τούς αυτοδύτες : Ντίνο Πρωτόπαπα και Νικόλαο Παραγιό.
Υποβρύχιες φωτογραφίες αρχείο : Κώστα Θωκταρίδη.  
Μοντάζ : Αγάπη Ωκεανίς Θωκταρίδη.
Αφήγηση : Ντόρα Παπαδοπούλου.
Μουσική επένδυση : Epidemic Sound - "A place amomg the stars".