Rib and Sea

Μια αποκλειστική συνέντευξη του Απόλλωνα Αρτέμη στον Ιωσήφ Παπαδόπουλο.

Η περίπτωση των αδελφών Αννίβα και Απόλλωνα Αρτέμη είναι, νομίζω, μοναδική και ανεπανάληπτη στον χώρο της θάλασσας, και όχι μόνο. Ιδιοφυής κατασκευαστής και μανιώδης κυνηγός της τελειότητας ο πρώτος, ερευνητικό μυαλό και συστηματικός, μέχρι σημείου υπερβολής, ο δεύτερος. Tον Αννίβα είχα τη μοναδική ευκαιρία, και την εξαιρετική τύχη, να τον συναντήσω και να συζητήσω μαζί του τον Απρίλιο του 2011. Ήταν, θυμάμαι, μια συζήτηση που έλεγα ποτέ να μην τελειώσει! Ο προικισμένος αυτός κατασκευαστής ζωντάνεψε εμπρός μου, για τρεις σχεδόν ώρες, τον θρύλο των "Hannibal"! Μια ζωή παραμύθι... http://www.ribandsea.com/main/index.php/face/311--qhannibalq

Δεν είχα όμως προλάβει να ολοκληρώσω εκείνη την συνέντευξη, όταν το μυαλό μου άρχισε να τρέχει στον αδελφό του, τον Απόλλωνα. Έπρεπε, οπωσδήποτε, να συμπληρώσω το παζλ της εικόνας αυτών των δύο αδελφών, αυτών των δύο εκπληκτικών ανθρώπων. Έπρεπε να δω πώς κλείνει το ανεπανάληπτο αυτό ισοσκελές τρίγωνο που σχημάτισαν ο Βαγγέλης Αρτέμης και οι δύο γιοι του, ο Απόλλων και ο Αννίβας. Και η ευκαιρία δόθηκε εκείνο το Κυριακάτικο πρωϊνό της 21ης Οκτωβρίου 2012.

"Δεν έρχεσαι στην Ανάβυσσο ρε;", ακούστηκε απ' την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής η φωνή του Μπάμπη Κωνσταντάτου. "Είναι εδώ ο Αννίβας και ο Απόλλωνας σε μια συνάντηση που έχουν διοργανώσει κάποιοι ιδιοκτήτες σκαφών Hannibal". Δεν χρειαζόμουν δεύτερη κουβέντα. "Έρχομαι", του είπα, και σε λιγότερο από μια ώρα ήμουν στο ντοκάκι του "Καλυψώ" έχοντας κρεμασμένη στον ώμο μου την φωτογραφική μηχανή. Κάποια μοντέλλα σκαφών "Hannibal" ήταν δεμένα στον προβλήτα, ενώ οι ευτυχείς ιδιοκτήτες τους ήταν συγκεντρωμένοι στο παραλιακό μπαράκι του ξενοδοχείου "Καλυψώ", έχοντας ανάμεσά τους δύο ζωντανούς θρύλους. Τον Αννίβα και τον Απόλλωνα. Τα χέρια και το μυαλό που δημιούργησαν τον μύθο των "Hannibal"...

Ο χώρος εκείνος, πάντως, δεν προσφερόταν για την συνέντευξη που είχα στο μυαλό μου. Μιλούσαμε όλοι μαζί, αστειευόμασταν, κάναμε αναδρομή ο καθένας στη δική του πορεία, στο δικό του παρελθόν. Πού καιρός και διάθεση για συνεντεύξεις. Η κατά λάθος δε διαγραφή όσων μου είπε ο Απόλλωνας στο μαγνητόφωνο, κατά την διάρκεια της ολιγόλεπτης εκείνης συνάντησης, στάθηκε η αφορμή για μια εφ' όλης της ύλης συνέντευξη στο σπίτι του, στο Παλαιό Φάληρο, με θέα το γαλάζιο της θάλασσας. Ουδέν κακόν αμμιγές καλού...

Ερ. : Πώς λεγόταν ο πατέρας σου Απόλλωνα;

Απ. : Ευάγγελος. Βαγγέλη τον φώναζαν.

Ερ. : Στο μυαλο μου υπάρχουν οι κορυφές ενός νοητού τριγώνου. Στην κεφαλή είναι ο πατέρας σας, και στις άλλες δύο ο Αννίβας κι' εσύ. Τα μόνα κοινά σημεία μεταξύ σας, κατά την γνώμη μου, είναι η συγγένεια πρώτου βαθμού και το επώνυμο Αρτέμης. Θέλω λοιπόν να σε ρωτήσω ποια ήταν η θέση ενός εκάστου και για ποιο λόγο περισσότερο γνωστός έγινε ο Αννίβας.

Απ. : Στο τρίγωνο αυτό που ανέφερες έχουμε κάτι που είναι πολύ κοινό. Ήμαστε και οι τρεις άνθρωποι ανήσυχοι που ψάχναμε πάντοτε να ανακαλύψουμε κάτι καινούργιο.

Ερ. : Σύμφωνα πάντως με όσα γνωρίζω, ενώ θα έπρεπε ο πιο γνωστός, ο πιο διάσημος κατά κάποιο τρόπο, να είναι ο Βαγγέλης, ο πατέρας σας δηλαδή, αυτός πέρασε στην αφάνεια και την θέση του πήρε ο Αννίβας. Εσύ, θα έλεγα, ότι στάθηκες στη σκιά του. Μήπως αυτό συνέβη επειδή ο Αννίβας ήταν ο κατασκευαστής των "Hannibal" και λάμβανε μέρος στους αγώνες;

Απ. : Θα στα πω με την σειρά. Ο Βαγγέλης ήταν, κατ' αρχάς, από την Ήπειρο. Η καταγωγή του ήταν από το χωριό Πράμαντα Ιωαννίνων και είχε άλλον έναν αδελφό, δύο χρόνια μεγαλύτερο. Γεννήθηκε το 1901 και σε ηλικία 11 ετών είχε χάσει και τους δύο γονείς του. Φίλοι Ηπειρώτες, που είχαν ζήσει στο εξωτερικό και είχαν διασυνδέσεις εκεί, αποφάσισαν να στείλουν τον πατέρα μου στη Γαλλία.

Ερ. : Γιατί αυτοί οι φίλοι, που λες, διάλεξαν τον Βαγγέλη να στείλουν στο εξωτερικό και όχι τον αδελφό του;

Απ. : Προφανώς κάτι είχαν διακρίνει στον πατέρα μου, μολονότι ήταν πιο μικρός. Τον φόρτωσαν λοιπόν σε ένα τραίνο και τον έστειλαν στη Γαλλία. Εκεί ο πατέρας μου άρχισε να εργάζεται και το βράδυ φοιτούσε σε ένα νυκτερινό πολυτεχνείο, συνεχίζοντας αυτά που είχε ξεκινήσει να μαθαίνει στην Ελλάδα. Αργότερα τον έστειλαν σε μια φημισμένη ανώτατη γαλλική σχολή, την "Conservatoir National des Arts et Metiers". Όσοι αποφοιτούσαν από αυτή την πολυτεχνική σχολή γινόντουσαν ανάρπαστοι. Όταν αποφοίτησε ο πατέρας μου, εργάστηκε για ένα διάστημα στη Citroen. Κάποια στιγμή γνώρισε την μητέρα μου, η οποία ήταν το ενδέκατο παιδί μιας πάμπλουτης οικογένειας της Σλοβενίας που ζούσε στη Λουμπλιάνα. Η μητέρα μου σπούδαζε εκείνη την εποχή στη Σχολή Καλών Τεχνών και στο Ωδείο του Παρισιού.

Πριν επιστρέψει ο πατέρας μου στην Ελλάδα, έμεινε δύο χρόνια στην Αυστρία. Εκεί συνεργάστηκε με έναν Αυστριακό που είχε εργαστήριο ηλεκτρονικών, εξ ου και η ιδέα να κατασκευάσει αργότερα κατευθυνόμενα βλήματα. Εν τω μεταξύ έχει γεννηθεί στο Παρίσι το πρώτο παιδί της οικογένειας, η αδελφή μου Ελένη. Αν θυμάμαι καλά, το ένα από τα αδέλφια μου, ο Άγγελος, γεννήθηκε στην Αυστρία. Δεν ζει σήμερα. Στην Αθήνα γεννήθηκε ο Αννίβας και η Λήδα, η μικρότερη αδελφή μας. Εγώ γεννήθηκα στη Λουμπλιάνα της Σλοβενίας το 1933. Όπως βλέπεις τα περισσότερα ονόματα της οικογενείας μας είναι αρχαία ελληνικά γιατί ο πατέρας μου είχε μεγάλη αδυναμία στην αρχαία ελληνική ιστορία.

Ο πατέρας μου κάποια στιγμή αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα για να υλοποιήσει την ιδέα δημιουργίας ενός ραδιοφωνικού σταθμού. Η ιδέα όμως αυτή δεν ευδοκίμησε. Αποφάσισε λοιπόν στη συνέχεια να ασχοληθεί με την ιδέα της τηλεκατεύθυνσης που του είχε καρφωθεί στο μυαλό από παλιά. Να μπορεί δηλαδή να χειρίζεται ένα αντικείμενο που κινείται, με ηλεκτρονικό τρόπο. Μέχρι τότε τα βλήματα εκτοξεύονταν προς ένα συγκεκριμένο στόχο και δεν ήταν δυνατόν να αλλάξουν κατεύθυνση. Μην ξεχνάμε ότι κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο τα V1 ΚΑΙ V2 των Γερμανών δεν ήταν τηλεκατευθυνόμενα. Απλώς η τροχιά τους καθοριζόταν από πριν. Η τηλεκατεύθυνση επινοήθηκε αργότερα.

Δεν ξέρω με ποιο τρόπο έγιναν οι συνεννοήσεις του πατέρα μου με το ελληνικό δημόσιο. Θυμάμαι όμως - πρέπει να ήμουν τότε πέντε περίπου ετών - τον πατέρα μου να φεύγει πολύ νωρίς κάθε πρωί απ' το σπίτι μας. Ερχόταν ένα αυτοκίνητο, τον έπαιρνε και τον πήγαινε στον Ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Το δε σπίτι που μέναμε, αν και δεν έχω ανάμνηση πώς βρεθήκαμε εκεί, μας το είχε παραχωρήσει, όπως έμαθα αργότερα, το ελληνικό δημόσιο. Είχε επίσης συμφωνηθεί να τρώει η οικογένειά μας στο ΠΙΚΠΑ. Μιλάμε βέβαια για την εποχή Μεταξά.

ΕΡ. : Με ποιο σκοπό προσέλαβε τον πατέρα σου το δημόσιο; 

Απ. : Για να προχωρήσει, με βάση την θεωρία που τους είχε αναπτύξει, στην κατασκευή ενός κατευθυνόμενου πυραύλου.

Ερ. : Υπήρχε την εποχή εκείνη κάποιος άλλος που να ασχολείται με το ίδιο αντικείμενο;

Απ. : Κανένας και πουθενά! Ο Βαγγέλης Αρτέμης ήταν ο πρώτος και, μάλιστα, ισχυριζόταν ότι η τηλεκατεύθυνση είναι δυνατή με ορατές και μη ακτινοβολίες. Πίστευε ότι θα μπορούσε να αλλάξει την τροχιά ενός βλήματος ακόμη και με την φωτεινή δέσμη ενός φακού! Δεν πρέπει άλλωστε να παραβλέπουμε το γεγονός ότι όλα αυτά είναι θέματα συχνοτήτων. Το φως, αλλά και τα κύματα που δεν βλέπουμε, είναι συχνότητες. Ο πατέρας μου πίστευε ότι όταν μπορούμε να δημιουργήσουμε μια συχνότητα τότε μ' αυτήν μπορούμε να κατευθύνουμε κάτι. Αυτή ήταν η βασική ιδέα. Πήγαινε λοιπόν στον Ναύσταθμο όπου κατασκευάζονταν διάφορα εξαρτήματα. Υπήρχε μια τετραμελής ή πενταμελής επιτροπή, δεν θυμάμαι καλά. Επικεφαλής της επιτροπής αυτής ήταν ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Χόνδρος, μια φυσιογνωμία της εποχής εκείνης. Στην ίδια επιτροπή υπήρχαν επίσης εκπρόσωποι του πεζικού, της αεροπορίας και του ναυτικού.

Θυμάμαι ακόμη ένα πείραμα που έπρεπε να γίνει μέσα στο ΠΙΚΠΑ, στο υψηλότερο σημείο του κεντρικού κτιρίου, όπου στεγάζονταν και οι διοικητικές υπηρεσίες. Το ΠΙΚΠΑ ήταν, κατ'ουσίαν, κατασκηνωτικός χώρος για τα παιδιά των δημοσίων υπαλλήλων και βρισκόταν σε μια περιοχή μεταξύ της Βούλας και της Γλυφάδας. Το πείραμα εκείνο ήταν καθοριστικό και θα αποτελούσε τη βάση για τις μετέπειτα κατασκευές. Ήταν βράδυ, θυμάμαι, και στον ελεύθερο εξωτερικό χώρο είχε συγκεντρωθεί κόσμος και είχε στηθεί ένα είδος πάγκου όπου είχαν τοποθετηθεί κάποια εξαρτήματα. Ξαφνικά το μέρος φωτίστηκε από τον προβολέα ενός πολεμικού πλοίου που έπλεε στα ανοικτά της Βούλας με κατεύθυνση προς τις Φλέβες. Την ώρα που έπεσε το φως επάνω σ' εκείνο τον πάγκο, ακούστηκε ένα σφύριγμα και η φωνή του καθηγητή Χόνδρου που φώναξε : "αυτό είναι, αυτό είναι! Νενικήκαμεν".

Τι είχε γίνει; Έμαθα αργότερα από τον πατέρα μου ότι υπήρχε πάνω στον πάγκο μια συσκευή η οποία ήταν τυχαία προσανατολισμένη. Έπρεπε, την ώρα που θα έπεφτε πάνω της το φως, η συσκευή να στραφεί προς αυτό. Το σφύριγμα προήλθε από έναν κύλινδρο με πεπιεσμένο αέρα, που υπήρχε πάνω στη συσκευή, όπως θα ήταν αν βρισκόταν επάνω στην τηλεκατευθυνόμενη βολίδα. Θα σου εξηγήσω στη συνέχεια πώς λειτουργούσε η βολίδα αυτή. Με το που έπεσε επάνω στη συσκευή το φως, δόθηκε εντολή να ανοίξει μια βαλβίδα, με αποτέλεσμα να κινηθεί η συσκευή και να στραφεί προς το φως. Γι'αυτό φώναξε μ' εκείνο τον θριαμβευτικό τόνο ο Χόνδρος. Πέρασε λίγος καιρός, δεν θυμάμαι καλά τις ημερομηνίες, και τα πράγματα σκοντάψανε. Μας έκοψαν ξαφνικά το φαγητό απ' το ΠΙΚΠΑ!

Ερ. : Τι προέκυψε;

Απ. : Κάποιοι διέρρηξαν τα εργαστήρια, όπου εργαζόταν ο πατέρας μου, στη ναυτική βάση της Σαλαμίνας. Ο πατέρας μου αντέδρασε τότε έντονα. Αυτό όμως επανελήφθη άλλες δύο φορές. Την τρίτη φορά ο πατέρας μου, ο οποίος ήταν και νευρικός σαν χαρακτήρας, δεν άντεξε και τα έσπασε όλα, λέγοντας : "τέρμα, δεν προχωράμε πιο κάτω!". Με το που έγινε αυτό, δόθηκε εντολή να μας κόψουν το φαγητό, ενώ μετά από μερικές ημέρες συνέλαβαν τον πατέρα μου με την κατηγορία της κατασκοπείας! Κατηγορήθηκε ότι σχέδια που είχαν σχέση με αυτό που ήθελε να κάνει εδώ τα είχε πουλήσει σε ξένες δυνάμεις. Δεν μπορώ να θυμηθώ ακριβώς αν ήταν λίγο πριν ή λίγο μετά την έναρξη του Β΄Παγκοσμίου πολέμου.

Ερ. : Πού στηρίχθηκε αυτή η βαρειά κατηγορία;

Απ. : Αυτοί που διέρρηξαν τα εργαστήρια δεν ήταν, όπως καταλαβαίνεις, άνθρωποι που ήθελαν να βοηθήσουν τον τόπο μας.

Ερ. : Πιστεύεις δηλαδή ότι ήθελαν να καταστρέψουν τα μηχανήματα;

Απ. : Όχι, βέβαια, να τα πουλήσουν ήθελαν!

Ερ. : Δεν θα έπρεπε όμως να γνωρίζουν πώς δουλεύουν τα μηχανήματα προκειμένου να τα πουλήσουν;

Απ. : Μα γι' αυτό διέρρηξαν τα εργαστήρια. Ο πατέρας μου, για την κατασκευή των μηχανημάτων, πήγαινε σε μηχανουργεία και ηλεκτρολογεία. Μεταξύ των εξαρτημάτων που έφτιαχνε ήταν και ηλεκτρονόμοι (πηνία) που έπρεπε να δουλεύουν με συγκεκριμένο τρόπο, που είχε σχέση με τον χρόνο αντίδρασης κ.λπ. Αυτό που χρειαζόταν ήταν η άμεση αντίδραση ενός ηλεκτρικού συστήματος για να μπορεί να αλλάζει εγκαίρως κατεύθυνση. Το κάθε εξάρτημα λοιπόν είχε συγκεκριμένες προδιαγραφές ώστε να ταιριάξει στη συσκευή που έφτιαχνε.

Μεταξύ άλλων, την εποχή εκείνη ο πατέρας μου είχε φτιάξει και τη λεγόμενη διαφορική βαλβίδα. Αυτό ήταν ένα από τα μυστικά του. Για την αλλαγή της κατεύθυνσης, πέρα από την κεντρική γόμωση που είχε ο πύραυλος για να κινηθεί, περιβαλλόταν σε σχήμα σταυρού από μικρές φιάλες πεπιεσμένου αέρα πάρα πολύ υψηλής πίεσης. Αυτές θα άλλαζαν την κατεύθυνση του πυραύλου. Σήμερα αυτό γίνεται απ' το ίδιο το καύσιμο που έχει ο πύραυλος. Τότε όμως αυτό γινόταν με πεπιεσμένο αέρα. Υπήρχε σ' αυτές μια πίεση που έφτανε σχεδόν τις 200 ατμόσφαιρες! Υπήρχε δηλαδή μικρός όγκος αλλά μεγάλη δύναμη εκτόνωσης.

Τι ήταν όμως η διαφορική βαλβίδα; Αυτό το μάθαμε αργότερα από τον πατέρα μας. Όταν έχουμε πολύ υψηλή πίεση σε ένα σύστημα, ένα από τα προβλήματα είναι πως όταν ανοίξουμε μια διαφυγή δεν μπορούμε να την κλείσουμε εύκολα. Τι έκανε λοιπόν ο πατέρας μου; Έφτιαξε μια βαλβίδα η οποία, μέρος της πίεσης που πήγαινε για την αλλαγή της κατεύθυνσης, πήγαινε στο σύστημα που έπρεπε να κλείσει. Οπότε τη μεγάλη δύναμη εκτόνωσης που χρειαζόταν την έπαιρνε από κει. Σήμερα υπάρχουν διαφορικές βαλβίδες για διάφορα πράγματα αλλά ο πατέρας μου την είχε φτιάξει από τότε!

Κάποια στιγμή λοιπόν συλλαμβάνεται ο Βαγγέλης από την χωροφυλακή της Γλυφάδας και μαθαίνουμε ότι κατηγορείται για κατασκοπεία, ότι έχει πουλήσει μυστικά και ότι κάνει προπαγάνδα στους ξένους κατά της Ελλάδας! Σαν μάρτυρας κατηγορίας εμφανίστηκε κάποιος ελληνο-αιγύπτιος, ονόματι Χρήστος Πραβατζής, ο οποίος μάλιστα αργότερα έγινε φίλος μας! Αυτός, παρεμπιπτόντως, ήταν ο άνθρωπος που έφερε για πρώτη φορά από την Αίγυπτο στην Ελλάδα τις ρακέτες με τις οποίες παίζουμε στις παραλίες!

Ερ. : Τι ήξερε ο Πραβατζής και ήρθε σαν μάρτυρας κατηγορίας εναντίον του πατέρα σου;

Απ. : Τίποτε δεν ήξερε, αλλά αργότερα ο ίδιος μας είπε ότι του είχαν βάλει το περίστροφο στον κρόταφο και δεν μπορούσε να κάνει αλλοιώς! Σαν ξένος που ήταν βόλευε καλύτερα αυτούς οι οποίοι ήθελαν να κάτσουν τον πατέρα μου στο σκαμνί.

Ερ. : Τι είχε καταθέσει εναντίον του πατέρα σου;

Απ. : Ότι τον άκουσε να λέει διάφορα κατά της Ελλάδος, ότι είναι σε επαφή με ξένες δυνάμεις κ.λπ.

Ερ. : Δηλαδή αν εγώ, σήμερα, με όλα αυτά που συμβαίνουν, πω αγανακτισμένος κάτι εναντίον του κράτους τι σημαίνει; Ότι είμαι προδότης και κατάσκοπος;

Απ. : Τι να σου πω, δεν ξέρω. Σχηματίσθηκε πάντως μια δικογραφία εις βάρος του πατέρα μου, η οποία τον οδήγησε στο στρατοδικείο! Εν τω μεταξύ είχε ξεσπάσει ο πόλεμος οπότε, αν καταδικαζόταν, πήγαινε κατ' ευθείαν για τουφέκι! Η μητέρα μου, προερχόμενη από πλούσια οικογένεια, είχε γνωριστεί και με τον εξόριστο βασιλιά Γεώργιο, ο οποίος ζούσε μεταξύ Λονδίνου και Παρισίων. Όταν οδηγήθηκε ο πατέρας μου στο στρατοδικείο, η μητέρα μου επισκέφτηκε τον Γεώργιο στο παλάτι και του ζήτησε να παρέμβει. Την ημέρα λοιπόν της δίκης, εμφανίστηκε ο υπασπιστής του βασιλιά, Φίλωνας, πήρε την δικογραφία υπό μάλης και ζήτησε την απαλλαγή του πατέρα μου λέγοντας: "Κύριοι, ανωτέρα διαταγή, η υπόθεση Αρτέμη δεν υφίσταται!". Δεν σταμάτησε όμως εκεί. Πήρε και τον πατέρα μου και τον έβγαλε έξω απ' το δικαστήριο! Ποιος θα μπορούσε να αντιδράσει την εποχή εκείνη κατά της διαταγής του βασιλέως;

Δεν έκλεισε όμως εκεί η υπόθεση εκείνη. Όταν επετέθησαν οι Ιταλοί στην Ελλάδα, οι στρατιωτικές Αρχές επιστράτευσαν τον πατέρα μου, με διαταγή, μετά από παραμονή μιας εβδομάδας στο Γουδή, να πάει στην πρώτη γραμμή του μετώπου, ενώ δεν είχε επιστρατευθεί ακόμη η σειρά του (ήταν σαράντα ετώ τότε) και είχε 6 παιδιά! Ήταν ηλίου φαεινότερο ότι τον επιστράτευσαν επίτηδες! Τότε μεσολάβησε ένας αξιωματικός, ο οποίος κατάλαβε ότι κάτι "παιζόταν" με τον Βαγγέλη Αρτέμη και αποφάσισε να τον προστατεύσει.

Παρέμεινε λοιπόν ο πατέρας μου στο Γουδή και ερχόταν κάθε βράδυ στο σπίτι μας φορώντας εκείνες τις στρατιωτικές μπότες, που τις ακούγαμε καθώς κτυπούσαν στο πλακόστρωτο και στα βράχια. Συνήθιζε μάλιστα η μητέρα μου να ρωτάει στα Γαλλικά όταν εκείνος κτυπούσε την πόρτα : "qui est la?" (ποιος είναι;). Εκείνος δε της απαντούσε : "C'est mois, Angelo" (εγώ είμαι, ο Άγγελος). Όμως, εδώ που τα λέμε, υπήρχε και ένα είδος τρομοκρατίας. Ένα βράδυ, την ώρα περίπου που ερχόταν ο πατέρας μου, συνέβη το εξής εκπληκτικό. Στην ερώτηση της μητέρας μου, "ποιος είναι", δεν υπήρξε απάντηση. Αυτό επανελήφθη δύο φορές, οπότε ξαφνικά έσπασε σχεδόν η πόρτα με κλωτσιές! Η μητέρα μου μας άρπαξε και φύγαμε πανικόβλητοι από την πίσω πόρτα του σπιτιού. Ήταν φανερό πως ήθελαν να μας τρομοκρατήσουν. Αυτή η τρομοκρατία δεν ήταν βεβαίως η πρώτη φορά που εκδηλωνόταν εις βάρος μας.

Εκατό περίπου μέτρα από εκεί που μέναμε, υπήρχε μια μάντρα που χώριζε το ΠΙΚΠΑ από το Κρατικό Ορφανοτροφείο. Έβγαιναν λοιπόν τα παιδιά του Ορφανοτροφείου πάνω από τη μάντρα, μας πετροβολούσαν και μας αποκαλούσαν "Ρωσάκια"! Κάποιοι ήξεραν ότι η μητέρα μας ήταν από τη Σλοβενία, αλλά γινόταν σύγχυση νομίζοντας ότι η Σλοβενία είναι Ρωσία! Ήταν βέβαια φανερό ότι η ενημέρωση είχε γίνει από τους γονείς τους ή το προσωπικό του Ορφανοτροφείου, γιατί τα παιδιά ήταν αδύνατο να αναλάβουν τέτοιες πρωτοβουλίες χωρίς καθοδήγηση. Θα ανοίξω εδώ μια παρένθεση. Ξέρεις το τραγούδι που λέει "πατάω ένα κουμπί και βγαίνει μια χοντρή και λέει στα παιδάκια νιξ φαί"; Ε, από εκείνο το Ορφανοτροφείο ξεκίνησε αυτή η φράση! Την ακούσαμε από παιδιά του Ορφανοτροφείου που την τραγουδούσαν!

Εν τω μεταξύ ήρθαν οι Γερμανοί. Εμείς μέναμε ακόμη στο ΠΙΚΠΑ και η μητέρα μου, επειδή στη Σλοβενία τα παιδιά μάθαιναν και τις δύο γλώσσες, τα Σλοβένικα και τα Γερμανικά, είπε ότι είναι Αυστριακή! Έτσι οι Γερμανοί, που έμαθαν ότι ο πατέρας μου ήταν τεχνικός στο ΠΙΚΠΑ, τον προσέλαβαν για διερμηνέα. Ταυτόχρονα ο πατέρας μου είχε ήδη συνδεθεί με την Αντίσταση. Εμείς αυτό το μάθαμε πολύ αργότερα όταν είχαμε ήδη μετακομίσει σε ένα σπίτι που ήταν πιο κοντά στη Γλυφάδα. Χρειάστηκε βλέπεις μια εποχή να εξαφανιστεί ο πατέρας μου γιατί τον έψαχναν οι Γερμανοί. Είχαν προηγηθεί κάποια περίεργα περιστατικά, κάποιοι άνθρωποι με ποδήλατα που έφεραν μια κότα για να βοηθήσουν την οικογένεια και κάποιες κρυφές συζητήσεις τις οποίες ο πατέρας μου δεν μας άφηνε να ακούσουμε.

Στην αρχή, όσο ο πατέρας μου εργαζόταν σαν μεταφραστής των Γερμανών, επιβιώναμε. Μετά δυσκόλεψαν τα πράγματα. Οι Γερμανοί κάτι είχαν ακούσει για την εφεύρεση του πατέρα μου και είχαν αναθέσει σε κάποιον Αυστριακό αξιωματικό, ονόματι Καρλ Βάϊσμπαχ, να γίνει φίλος της οικογένειας για να μάθει τι συνέβαινε. Ο Καρλ έγινε όμως πραγματικός φίλος μας και οι αναφορές του, όπως μάθαμε αργότερα, ήταν ευνοϊκές για μας. Έμαθαν βέβαια αργότερα οι Γερμανοί ότι ο Βάϊσμπαχ ήταν αντιχιτλερικός και τον έστειλαν στο Ρωσικό μέτωπο.

Ερ. : Τι απέγιναν οι μελέτες που είχε κάνει ο πατέρας σου πάνω στα τηλεκατευθυνόμενα βλήματα;

Απ. : Δεν ξέρω τι ακριβώς έγινε ούτε τι έκλεψαν και τι δεν έκλεψαν. Το σημαντικό είναι ότι πριν μπουν οι Γερμανοί στην Ελλάδα, υπήρχε εδώ ένα κλιμάκιο Αγγλων, που είχε σχέση με τέτοια πράγματα, επικεφαλής του οποίου ήταν ένας αξιωματικός ονόματι Wilson. Αυτός είχε επιχειρήσει να πάρει τον πατέρα μου στην Αγγλία. Δεν δεχόντουσαν όμως να πάρουν και όλη την οικογένεια. Ενδεχομένως οι Άγγλοι γνώριζαν κάποια πράγματα ή ίσως είχαν και ένα τμήμα αυτών που είχαν κλαπεί από τον Ναύσταθμο.

Ερ. : Έχει κάποια σχέση το διαστημικό πρόγραμμα "Apollo" και "Artemis" των Αμερικανών με την οικογένειά σου; Υπάρχει ξέρεις αυτή η φήμη...

Απ. :  Δεν ξέρω. Μπορεί να είναι σύμπτωση ή μπορεί να σκέφτηκαν κάποιοι, που γνώριζαν τις προσπάθειες του πατέρα μου, να τον τιμήσουν μ' αυτόν τον τρόπο. Έδωσαν, τελικώς, σε όλα τα κατευθυνόμενά τους ελληνικά ονόματα! Αναρωτιέμαι, δεν είχαν δικά τους ονόματα; Μη ξεχνάμε ότι με το θέμα των τηλεκατευθυνομένων πυραύλων ασχολήθηκε αργότερα ο Γερμανός Φον Μπράουν, που ήταν ο κατασκευαστής των V1 και V2.

Ερ. : Υπέστη ο πατέρας σου κάποια συνέπεια εξ αιτίας αυτού του κυνηγητού;

Απ. : Όχι, αλλά είχε άσχημο τέλος η μητέρα μου. Λόγω του έντονου κυνηγητού, άρχισε να έχει μανία καταδίωξης. Από την στιγμή που ναυάγησε η κατασκευή εκείνου του τηλεκατευθυνόμενου βλήματος στη χώρα μας, υπήρξε ένα μόνιμο κυνηγητό. Ακόμη και μετά τον πόλεμο ο πατέρας μου προσελήφθη στο ΠΙΚΠΑ από τους Άγγλους σαν τεχνικός. Μια ωραία πρωία όμως ήρθαν οι αστυνομικοί και, αφού του έβγαλαν ένα εγγλέζικο μπουφάν που φορούσε, τον πήραν και τον έκλεισαν για οκτώ μήνες στου Μακρυγιάννη, με μια επταμελή οικογένεια πίσω, χωρίς φαγητό. Τους "βόλευε" πολύ να τον κατηγορήσουν τότε σαν δοσίλογο, αφού ήταν διερμηνέας των Άγγλων!  Εγώ ήμουν τότε 13 ετών και μαζί με τ' αδέλφια μου γυρίζαμε στα βουνά, μαζεύαμε ξύλα και τα πουλούσαμε στα μαγαζιά της Γλυφάδας. Το ίδιο κάναμε και με τα ψάρια και τα οκταπόδια που πιάναμε. Έτσι επιβιώσαμε εκείνη την εποχή. Ο πατέρας μου βεβαίως αθωώθηκε στο τέλος, αλλά η υγεία της μητέρας μου είχε πάρει τον κατήφορο.

Μέχρι που ένα πρωί μπήκε η αδελφή μου στο δωμάτιό της και την βρήκε πλημμυρισμένη στα αίματα! Απορώ ακόμη πώς ο πατέρας μου, που ήταν λεπτοκαμωμένος άνθρωπος, κατάφερε να την σηκώσει στα χέρια του και να την μεταφέρει με τα πόδια ενάμισυ χιλιόμετρο απόσταση, μέχρι το νοσοκομείο της Βούλας! (δακρύζει συγκινημένος).

Ερ. : Ας αποφορτίσουμε λίγο την ατμόσφαιρα. Φωτίσαμε λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, τη μία πλευρά του τριγώνου. Την άλλη πλευρά, του Αννίβα, την γνωρίσαμε ήδη, οπότε μένει να φωτιστεί η δική σου.

Απ. : Τελείωσα με άριστα το Γυμνάσιο της Γλυφάδας, που ήταν παράρτημα του Γυμνασίου του Παλαιού φαλήρου. Με βάση αυτά που ίσχυαν εκείνη την εποχή, εδικαιούμην υποτροφίας στο εξωτερικό, την οποίαν όμως δεν πήρα ποτέ. Και στην Αμερική ακόμη θα μπορούσα να πάω, αλλά αυτές τις υποτροφίες τις έδιναν στους "ημέτερους". Έδωσα δύο φορές εισαγωγικές εξετάσεις στο Πολυτεχνείο, στο Τμήμα Μηχανολογίας, αλλά δεν κατάφερα να μπω. Ήταν πολύ δύσκολο γιατί ο αριθμός των εισακτέων ήταν πολύ μικρός τότε σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των υποψηφίων. Τη δεύτερη φορά, θυμάμαι, ήταν πάνω από χίλιοι υποψήφιοι για 34 μόνο θέσεις Ελλήνων και 7 του εξωτερικού! Δεν ήταν όμως μόνον αυτός ο λόγος. Τα θέματα που έμπαιναν την εποχή εκείνη, κυρίως στα μαθηματικά, δεν περιλαμβάνονταν στην διδακτέα ύλη του σχολείου! Χρειαζόμουν 36 μονάδες, τη δεύτερη φορά, κατάφερα τελικώς να συγκεντρώσω 34, χάρις και στη βοήθεια που μου έδωσε ένας φίλος του πατέρα μου που ήταν καθηγητής. Την πάτησα όμως στη χημεία η οποία δεν μου άρεσε και τόσο, εδώ που τα λέμε! Χρειαζόταν να μάθω πολλά πράγματα "παπαγαλία" και εμένα δεν μου άρεσε αυτό.

Εν τω μεταξύ μου άρεσε πολύ και το ποδόσφαιρο. Έπαιζα στον "Ποσειδώνα Γλυφάδας" και ήμουν από τους βασικούς παίκτες. Ήταν Απρίλιος του 1954 όταν αποφάσισα να φύγω στη Γαλλία για να εγγραφώ τον Οκτώβριο στην ίδια σχολή που είχε κάποτε φοιτήσει και ο πατέρας μου. Βιαζόμουν μάλιστα για να μη με προλάβει και ο στρατός και μείνουν οι σπουδές μου στη μέση. Όταν έμαθαν στην ομάδα ότι πρόκειται να φύγω, μου πρότειναν να μείνω και να μου προσφέρουν όποια θέση ήθελα στο Δημόσιο! Την εποχή εκείνη ήταν μεγάλη υπόθεση να μπεις στην ΟΥΛΕΝ, ας πούμε, ή στη ΔΕΗ! Δεν με συγκίνησε όμως αυτή η πρόταση και έφυγα τελικώς για την Γαλλία.

Εκεί έπρεπε κάτι να κάνω για να επιβιώσω, γιατί η οικογένειά μου ήταν πάμπτωχη και δεν μπορούσε να με βοηθήσει. Με σκληρές οικονομίες η μεγάλη μου αδελφή μού αγόρασε ένα παλτό - πολυτέλεια για την εποχή εκείνη - το οποίο στη Γαλλία χρησιμοποίησα στην αρχή και σαν κουβέρτα! Έφυγα από την Ελλάδα με τουριστικό διαβατήριο και φθάνοντας στη Γαλλία έγινα μέλος ενός φοιτητικού συλλόγου. Με κάποια τρίκυκλα, που μας διέθετε ο σύλλογος αυτός, μαζεύαμε βιβλία από διάφορα σπίτια σε κεντρικούς δρόμους του Παρισιού. Το βράδυ τα συγκεκτρωμένα βιβλία και έντυπα καταμετρώντο, ζυγίζονταν και μοιράζονταν στους φοιτητές για να τα πουλήσουν στα παλαιοπωλεία ή να κρατήσουν, αν ήθελαν, κάποια από αυτά. Έτσι έβγαζα τα προς το ζην.

Τους τρεις πρώτους μήνες της παραμονής μου κατάφερα να τελειοποιήσω και τη γλώσσα, οπότε αποφάσισα να αποτανθώ στο τμήμα αλλοδαπών του υπουργείου Εσωτερικών για να μου πουν τι έπρεπε να κάνω προκειμένου να εξασφαλίσω άδεια παραμονής. Η γραμματέας, στην οποία με παρέπεμψαν, μου έκανε κάποιες ερωτήσεις, μεταξύ των οποίων γιατί επέλεξα σαν προορισμό μου την Γαλλία και γιατί πήγα εκεί τον Απρίλιο αφού οι εγγραφές θα άρχιζαν τον Οκτώβριο. Της απάντησα ότι ο πατέρας μου είχε σπουδάσει και εργαστεί εκεί, ότι μου άρεσε η Γαλλία γιατί είχε υψηλό γενικώς επίπεδο σαν χώρα, ότι γνωρίζω τη γλώσσα και ότι έπρεπε να φύγω νωρίτερα από την Ελλάδα για να μη με προλάβει ο στρατός.

Δύο ημέρες αργότερα πήγα και πάλι στο υπουργείο για να μάθω την εξέλιξη του αιτήματός μου. Η γραμματέας, που με είχε υποδεχθεί την πρώτη φορά, μου έδωσε ένα φάκελλο και με παρέπεμψε στην Αστυνομική Διεύθυνση, συνιστώντας μου να πάρω μαζί το διαβατήριό μου και να μην ανοίξω τον φάκελλο. Στην Αστυνομική Διεύθυνση μου σφράγισαν το διαβατήριο, για προσωρινή διαμονή μέχρι τον Δεκέμβριο, με σκοπό να μου εγκρίνουν τη μόνιμη διαμονή μόλις θα τους προσκόμιζα την βεβαίωση εγγραφής μου στη Σχολή. Μου έκανε εντύπωση, θυμάμαι, η ταχύτητα με την οποία ικανοποιήθηκε το αίτημά μου, δεδομένου ότι η Γαλλία φημιζόταν σαν μια από τις πιο γραφειοκρατικές χώρες της Ευρώπης.

Ερ. : Μετά από μας...

Απ. : Βέβαια! Εμείς έχουμε τα πρωτεία! Γράφτηκα λοιπόν τον Οκτώβριο στη σχολή, που ήταν νυχτερινή, και έμενα στο άδειο δωμάτιο υπηρεσίας του έκτου ορόφου μιας πολυκατοικίας που μου είχε παραχωρήσει αφιλοκερδώς μια οικογένεια Γάλλων. Μια άλλη κυρία μου έδωσε κάποια μαξιλάρια, τα οποία άπλωσα στο πάτωμα για να μπορώ να κοιμάμαι. Εκεί φάνηκε πόσο χρήσιμο ήταν το παλτό που μου είχε αγοράσει η αδελφή μου! Αυτά έγιναν το πρώτο διάστημα. Στη συνέχεια, με κάποιες λίγες οικονομίες που είχα συγκεντρώσει, αγόρασα μερικά καδρόνια με τα οποία έφτιαξα ένα πλαίσιο κρεββατιού. Έπλεξα με σχοινί ένα είδος "σουμιέ" και επάνω έβαλα τα μαξιλάρια.

Κάποια στιγμή, η οικογένεια που μου είχε παραχωρήσει το δωμάτιο μού βρήκε δουλειά στο εργαστήριο ενός φημισμένου Νορμανδού επιπλοποιού, ο οποίος ειδικευόταν στη συντήρηση παλαιών επίπλων αξίας. Τα χέρια μου "έπιαναν", όπως λέμε, καθώς από μικρός μαζί με τον Αννίβα φτιάχναμε βάρκες. Το αφεντικό μου χάρηκε όταν είδε ότι τα έβγαλα πέρα χωρίς κανένα πρόβλημα, με τις πρώτες δύο δουλειές που μου ανέθεσε. Επειδή μάλιστα ήμουν "ψείρας", αντικαθιστούσα τα φθαρμένα σχέδια που υπήρχαν σε σκαλιστά έγχρωμα έπιπλα αντίκες, με ξύλα που είχαν από την φύση τους το ίδιο χρώμα, αποφεύγοντας έτσι να χρησιμοποιήσω μπογιές. Απέκτησα λοιπόν μ' αυτόν τον τρόπο ένα σταθερό εισόδημα και το βράδυ φοιτούσα στη σχολή. Αυτό που μου είχε κάνει εντύπωση ήταν η ύπαρξη ενός τμήματος, όπου η φοίτηση ήταν μεν προαιρετική, απευθυνόταν όμως στους τεχνικούς που τους ενδιέφερε να κάνουν δική τους δολειά και να είναι καταρτισμένοι επάνω σε οικονομικά θέματα.

Μετά το πέρας των σπουδών μου επέστρεψα το 1959 στην Ελλάδα, όπου με έπιασε βεβαίως ο στρατός. Οκτώ περίπου μήνες υπηρέτησα στο Χαϊδάρι, με ειδικότητα ηλεκτρονικού, και μετά πήρα μετάθεση στα Ιωάννινα από όπου κάθε Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή και Δευτέρα το Γενικό Επιτελείο μου επέτρεπε να κατεβαίνω στην Αθήνα για να παίζω ποδόσφαιρο στον "Ποσειδώνα Γλυφάδας" ο οποίος, εν τω μεταξύ, είχε ανέβει στη δεύτερη κατηγορία. Πέρασα λοιπόν καλά γιατί και σαν τεχνίτης ασυρμάτου χαμηλής ισχύος που ήμουν, έτυχα μιας ιδιαίτερης μεταχείρισης. Αυτό γινόταν γιατί μας έστελναν να κάνουμε επιθεωρήσεις στα διάφορα ηλεκτρονικά υλικά των μονάδων και επειδή δεν μπορεί ποτέ να είσαι 100% εντάξει, μπορούσαμε κι' εμείς να κάνουμε αναφορές ότι δεν ήταν το υλικό επαρκώς συντηρημένο και να έχουν προβλήματα οι αξιωματικοί. Μας είχαν λοιπόν ώπα ώπα οι αξιωματικοί, όπως καταλαβαίνεις... Μετά από οκτώ μήνες αποσπάστηκα σε μια μονάδα κοντά στη Μάνδρα, όπου σαν καθήκον είχαμε να επιθεωρούμε τα υλικά  τηλεπικοινωνίας στα νησιά. Ωραία περίπτωση κι' εκείνη! Γυρίζαμε στα νησιά του Αιγαίου με ένα ολιγομελές κλιμάκιο που σαν επικεφαλής είχε ένα φαντάρο ο οποίος εκτελούσε χρέη αξιωματικού.

Όταν απολύθηκα, αποφάσισα το 1962 να φύγω για την Βραζιλία. Εκτός από το ότι μου άρεσαν τα τεχνικά, είχα παράλληλα έφεση στις τέχνες, στη φιλολογία, στην ηθοποιία...

Ερ.: Είχες δηλαδή το "μικρόβιο" της μητέρας σου...

Απ.: Ναι, ίσως είχα πάρει κάτι από τη μητέρα μου. Στη Γαλλία, λοιπόν, μέσω ενός Γάλλου φίλου μου είχα γνωρίσει αρκετό καλλιτεχνικό κόσμο όπως, ας πούμε, τον Ροζέ Βαντίμ και την "συμμορία" του, όπως αποκαλούσε ο ίδιος μια ομάδα από "καμάκια" που γκομενίζανε, σαν τον Κριστιάν Μαρκάν. Ο Βαντίμ "έφτιαξε" την Μπριζίτ Μπαρντό, αλλά και πολλές άλλες ηθοποιούς της εποχής εκείνης, άλλωστε.

Εκείνος ο φίλος μου, που με είχε φέρει σε επαφή με τον καλλιτεχνικό κόσμο του Παρισιού, δούλευε μεροκάματο σε ένα μπαρ αλλά θεωρούσε τον εαυτό του και συγγραφέα! Εκεί γύρω στα 1962 έφθασε στην Ελλάδα, οπότε ήρθε και με βρήκε. "Ρε συ", μου είπε, "εσύ, με τόσες ικανότητες που έχεις, γιατί κάθεσαι εδώ; Για σένα η χώρα που ταιριάζει είναι η Βραζιλία!". Είχα λίγο και την περιπέτεια στο αίμα μου, συνεπώς δεν ήθελα και πολύ για να δώσω βάση στη συμβουλή του. Εν τω μεταξύ είχα παντρευτεί, οπότε έφυγα για την Βραζιλία μαζί με την γυναίκα μου. Μια φίλη της, μάλιστα, γνώριζε στη Βραζιλία κάποιον που εργαζόταν στο τμήμα ελέγχου ποιότητας της Philips. Παράλληλα και ο Γάλλος φίλος μου είχε κάποιο γνωστό του στη Βραζιλία ο οποίος εργαζόταν σε μια βιομηχανία χαλκού. Αυτός μάλιστα μας υποδέχθηκε και μας φιλοξένησε μόλις φθάσαμε με το καράβι στο Santos.

Τους πρώτους έξι μήνες δούλεψα σε ένα ηλεκτρονικό εργαστήριο, ο ιδιοκτήτης του οποίου ήταν μανιακός με τα ηλεκτρονικά, αλλά δεν είχε ιδέα από αυτά! Έδινε λοιπόν το εργαστήριό του και το δούλευαν άλλοι! Είχα έρθει εν τω μεταξύ σε επαφή με αυτόν που εργαζόταν στη Philips ο οποίος με ενημέρωσε ότι θα γινόταν ένας διαγωνισμός για την πρόσληψη προσωπικού. Παρουσιάστηκα λοιπόν την ημέρα του διαγωνισμού στη Philips για να υποβληθώ σε κάποιο ψυχοτεχνικό τεστ, όπως το αποκαλούσαν. Το τεστ αυτό ήταν πολύ καταπιεστικό, ξεκινούσε στις 8 το πρωί και ολοκληρωνόταν στις 12 το μεσημέρι. Ήθελαν να δουν πόσο ανθεκτικά ήταν τα νεύρα σου, πόσο συνεπής είσαι κ.λπ. Βαθμολογούσαν τα πάντα, σε ένα ρυθμό πραγματικά εξοντωτικό.

Ερ.: Προσελήφθης;

Απ.: Ναι. Αργότερα, όταν άρχισα πια να εργάζομαι στην εταιρεία, έμαθα ότι είχα μπει με τα τσαρούχια! Μου είπαν ότι πέρα από όσα έμαθα στην τεχνική σχολή είχα και πολλές άλλες γνώσεις. Η Βραζιλία πάντως υπήρξε για μένα ένα μεγάλο σχολείο, ενώ στη Philips κατάφερα να βγάλω όλη την δημιουργικότητα και την αγάπη για την έρευνα που έκρυβα μέσα μου.

Ερ. : Πόσο έμεινες στη Βραζιλία;

Απ. : Τέσσερα χρόνια. Τα τρία από αυτά δούλεψα στη Philips. Επέστρεψα στην Ελλάδα για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν ότι η γυναίκα μου κάποια στιγμή έφυγε γιατί δεν μπορούσε να αντέξει στους εξοντωτικούς ρυθμούς που ζούσα και εργαζόμουν εγώ. Έφευγα απ' το σπίτι μας στο Sao Paolo στις 4.30 τα ξημερώματα για να μπορώ να είμαι εγκαίρως στο εργοστάσιο στις 7. Το μποτιλιάρισμα στην πόλη αυτή είναι κάτι τρομακτικό! Για να κάνω τα 35 χιλιόμετρα από τη μια πλευρά της πόλης στην άλλη και να φθάσω στο εργοστάσιο, έπρεπε να αλλάξω τρεις συγκοινωνίες. Όταν μάλιστα έβρεχε, επέστρεφα στις 9 το βράδυ στο σπίτι! Αυτή ήταν μια τρομερή καταπίεση για την γυναίκα μου.

Ταυτόχρονα είχα πρόβλημα και με την μητέρα μου η οποία, εκτός της μανίας καταδίωξης από την οποία υπέφερε, είχε και άλλο σοβαρό πρόβλημα υγείας. Αποφάσισα λοιπόν να επιστρέψω στην Ελλάδα και έφυγα από την Philips χωρίς να τους πω τίποτε! Μέσα στις λίγες ημέρες που μεσολάβησαν μέχρι να φύγω, προσπαθούσα να τελειώσω κάποιες δουλειές που είχα αναλάβει στο κτήμα κάποιων Βραζιλιάνων. Στο χρονικό εκείνο διάστημα ήρθαν μια μέρα και με βρήκαν τρεις άνθρωποι της Philips και με ρώτησαν γιατί εξαφανίστηκα έτσι ξαφνικά. Τους είπα ότι δεν ήμουν καλά και ότι είχα φοβερό στρες λόγω των καταστάσεων που βίωνα με τη σύζυγό μου και τη μητέρα μου. Και τι μου πρότειναν λες; Να κάτσω ένα τρίμηνο, να αναρρώσω και να πληρώνομαι!

Υπήρχε βέβαια συγκεκριμένος λόγος που μου έκαναν αυτή την πρόταση και όχι μόνο για να μη με χάσουν. Κάποια στιγμή τους έκανα σ' αυτή την εταιρεία να παύσουν να χάνουν εκατομμύρια! Είχαν αρχίσει να έρχονται από διάφορα σημεία της Βραζιλίας, αλλά και έξω από αυτήν, αναφορές για τηλεοράσεις των οποίων έσπαζαν οι καθοδικές λυχνίες. Τούμπο τις λέγαμε εμείς. Κανείς δεν μπορούσε να βρει τι συμβαίνει. Αυτό, εκτός από την δυσφήμιση, ζημίωνε πολύ την εταιρεία οικονομικώς. Εγώ δούλευα σε ένα τμήμα που είχε σχέση με τις εγκαταστάσεις παραγωγής. Στην περίπτωση αυτή, που δεν ήταν δικός μου τομέας, έκανα μια έρευνα χωρίς να το πω σε κάνενα.

Πήγα λοιπόν στη γραμμή παραγωγής όπου μοντάρανε τις τηλεοράσεις. Τι συνέβαινε; Το τούμπο αυτό είχε μια πατούρα στην οποία πέρναγε μια στεφάνη. Μια λάμα δηλαδή. Η λάμα αυτή είχε στα πλάγια δύο αυτάκια με τρύπα για να βιδώνουν πάνω στο πλαίσιο. Στο κάτω μέρος πέρναγε μια βίδα που έσφιγγε τη στεφάνη αυτή πάνω στο τούμπο. Βρήκα λοιπόν αυτόν που μοντάριζε τη στεφάνη. Είχε ένα κατσαβίδι πάνω σε μια καστάνια και την έσφιγγε. Μου έκανε εντύπωση γιατί δεν έβαζαν δυναμόμετρο εκεί, αφού σε άλλες γραμμές παραγωγής υπήρχαν δυναμόμετρα. "Δεν έχεις δυναμόμετρο;", τον ρώτησα. "Δεν χρειάζεται", μου απάντησε εκείνος. Του ζήτησα να δω το εργαλείο. Βλέπω ότι το κατσαβίδι ήταν καινούργιο. "Έχετε αλλάξει εργαλεία;", τον ρώτησα. "Ναι", απάντησε εκείνος. "Πότε;", επέμεινα εγώ. "Πριν από δύο περίπου μήνες", απάντησε αυτός. "Και πού πάνε τα παλιά εργαλεία", ρώτησα πάλι. "Στο τάδε τμήμα", μου είπε ο μονταδόρος.

Έμαθα λοιπόν ότι τα εργαλεία αυτά τα κρατούν τρεις μήνες και μετά τα πετούν. Πήγα λοιπόν εκεί που είχαν τα παλιά εργαλεία και ζήτησα να τα δω. Το κατσαβίδι μπροστά είχε φαγωθεί από την χρήση και έμοιαζε πια με σκαρπέλο! Όταν έχεις ένα τέτοιο κατσαβίδι, για να σφίξεις μια βίδα πρέπει να σφίξεις πολύ γιατί "κλωτσάει". Τι συνέβαινε λοιπόν; Ο μονταδόρος όσο έσφιγγε πριν με το χαλασμένο, έσφιγγε και με το καινούργιο! Άρα έσφιγγε τη στεφάνη πιο πολύ!

Επιστρέφοντας στο σπίτι έκανα μια μελέτη για να μετρήσω το σπείρωμα της βίδας. Ανάλογα με το πόσο λεπτό ή πόσο χονδρό είναι το σπείρωμα είναι και η δύναμη που ασκείται κατά το σφίξιμο. Όταν είναι χονδρό το σπείρωμα είναι μικρότερη η δύναμη. Καταλαβαίνω λοιπόν τι έχει συμβεί και κάνω μια έκθεση 7-8 σελίδων με τίτλο "η σημασία των εργαλείων και του ανθρώπινου παράγοντα στην παραγωγή". Επειδή δεν είχα δικαίωμα να το κάνω αυτό, δίνω την έκθεση στον διευθυντή του τμήματός μου και του λέω ότι πρέπει κατά την γνώμη μου να χρησιμοποιούν δυναμόμετρο και στο τμήμα εκείνο της παραγωγής.

Το έλυσαν το πρόβλημα, τελικώς. Κανονικά, αν ένας υπάλληλος ή εργάτης κάνει κάτι που γλυτώσει την εταιρεία από οικονομική ζημιά παίρνει ένα πριμ, και σημαντικό μάλιστα. Πολλές φορές γινόντουσαν όμως και κόλπα. Ο προϊστάμενος, ενώ το πρόβλημα το είχε λύσει ένας εργάτης, το παρουσίαζε σαν δική του επιτυχία! Είχαν γίνει κατά καιρούς κάποιες τέτοιες καταγγελίες και οι υπεύθυνοι πήγαν μέσα! Στην προκειμένη περίπτωση βέβαια ο προϊστάμενος είπε ότι η λύση δόθηκε από τον Αρτέμη. Γι' αυτό μου πρότειναν να κάτσω τρεις μήνες και να πληρώνομαι όταν έμαθαν ότι θα φύγω. Αρνήθηκα να μείνω και έφυγα για την Ελλάδα. Αντιμετώπισα το πρόβλημα της μητέρας μου και επέστρεψα στην Βραζιλία για δύο μόνο μήνες.

Ερ. : Για ποιο λόγο επέστρεψες;

Απ.: Είχα κάνει μια μελέτη για τους φίλους που είχαν το κτήμα τους έξω απ' το Sao Paolo. Μέσα από το κτήμα περνούσε ένα ποταμάκι. Έκανα λοιπόν μια μελέτη ώστε να δημιουργηθεί ένα μικρό φράγμα και να έχουμε μια πτώση νερού. Από την πτώση αυτή του νερού θα εκινείτο κατ' αρχάς μια γεννήτρια, για να ηλεκτροδοτείται το σπίτι που ήταν ψηλότερα, και μ' αυτή την γεννήτρια θα εκινείτο και μια αντλία η οποία θα ανέβαζε το νερό επάνω στο σπίτι. Αυτό είναι το λεγόμενο σύστημα του "κριού". Το είχαν αυτό το σύστημα στο κτήμα τους. Η ποσότητα νερού όμως ήταν μικρή, γι'αυτό θέλαμε να φτιάξουμε ένα φράγμα ώστε να συγκεντρώνεται μεγαλύτερη ποσότητα νερού. Το έργο εκείνο είχε μείνει στη μέση και γύρισα στη Βραζιλία για να το τελειώσω. Έτσι είμαι εγώ. Όταν ξεκινώ κάτι πρέπει οπωσδήποτε να το τελειώσω. Είμαι ικανός να χαλάσω ένα εκατομμύριο για να σου φέρω τη δραχμή που σου χρωστάω!

Ερ. : Κοίτα σύμπτωση! Αυτή την ίδια κουβέντα είχα χθες με τον κ. Μάριο Ζίχναλη, που ασχολείται με ένα τέτοιο σύστημα, μαζί με την αέναη παραγωγή ενέργειας από μπαταρίες, στο ερευνητικό του κέντρο στις Σέρρες!

Απ. : Το σύστημα αυτό, του "κριού", είναι γνωστό. Έχουμε μια ποσότητα νερού η οποία μπαίνει σε έναν αγωγό. Εάν τον αγωγό τον κλείσεις ξαφνικά και έχεις μια μικρότερη σωλήνωση, όλη η ενέργεια αυτή του όγκου του νερού είναι αρκετή για να το ανεβάσει σε κάποιο ύψος μέσα στη μικρότερη σωλήνωση.

Αρχές του '67 επιστρέφω λοιπόν οριστικά στην Ελλάδα. Λίγους μήνες μετά με προσέλαβε ο γαμπρός μου σαν τεχνικό στην φαρμακευτική εταιρεία "ΡΕΜΕΚ Α.Ε." που ήταν στο Νέο Ψυχικό.

Ερ. : Με τα σκάφη, για να έρθουμε και στη θάλασσα, τι σχέση είχες;

Απ. : Επέστρεψα λοιπόν στην Ελλάδα και είδα τον αδελφό μου τον Αννίβα να παλεύει σε ένα μαγαζάκι 40 μ2, που ήταν στην οδό Πρίγκηπος Πέτρου, στα όρια Γλυφάδας Βούλας, με μια κορδέλλα και κάποια ξυλουργικά εργαλεία και να φτιάχνει το σκάφος ενός φίλου και συμμαθητή του.

Ερ. : Πιο πολύ επειδή του άρεσε να κατασκευάζει σκάφη και λιγότερο για να βγάλει χρήματα ε;

Απ. : Ναι, ναι, ακριβώς! Ο Αννίβας νοιαζόταν περισσότερο για την δημιουργία και λιγότερο για τα χρήματα! "Κάτσε ρε φίλε", του λέω. "Έχουμε φτάσει πια σε κάποια ηλικία. Πρέπει να το κάνεις πιο επαγγελματικά". Δεν θα μπω σε πολλές λεπτομέρειες, Θα σου πω μόνο το εξής. Ο Αννίβας έφτιαχνε ακόμη ξύλινα σκάφη. Ήταν τότε που έφτιαξε ένα τρίμετρο με μηχανή 19 hp και είχε μάλιστα κάνει κάποιες παρατηρήσεις πάνω σ' αυτό γιατί ήταν φαρδύ. Του είπα τότε ότι πρέπει να το δούμε πιο σοβαρά το θέμα. "Να δούμε ποιες μπορούσαν να είναι οι μέγιστες διαστάσεις σε πλάτος κ.λπ. και να φτιάχνεις πιο επαγγελματικά τα σκάφη και όχι μόνο για τους φίλους σου που βάζουν μέσα μηχανές αυτοκινήτων". Επειδή μάλιστα την εποχή εκείνη είχαν αρχίσει να βγαίνουν και πλαστικά σκάφη, είπαμε να επεκταθούμε και σ' αυτό το υλικό. Σ' εκείνο το μαγαζάκι ξεκίνησε και η πλαστική κατασκευή του Αννίβα. Ήταν όμως δύσκολος άνθρωπος ο αδελφός μου. Δεν μπορούσαμε εύκολα να συνεννοηθούμε.

Ερ. : Πού έγκειτο η "δυσκολία" στη συνεννόηση; Στον χαρακτήρα του Αννίβα ή στο γεγονός ότι ήταν τελειομανής;

Απ. : Και στα δύο! Έδινε, ας πούμε, μεγάλη σημασία σε ακραίες περιπτώσεις.

Ερ. : Ο Πέτρος ο Πολλάτος μου έχει πει για τον αδελφό σου ότι ήταν τόσο "ψείρας", ώστε ήθελε όλες οι εγκοπές στις βίδες να είναι προσανατολισμένες προς την ίδια κατεύθυνση!

Απ. : Έτσι είναι! Ξέρεις ότι την εποχή που ξεκινήσαμε δεν υπήρχαν οι σταυρόβιδες και ο Αννίβας έκανε άλλη μια εγκοπή στο κεφάλι της απλής βίδας ώστε όταν τις βίδωνε να μην υπάρχει θέμα προσανατολισμού τους;

Ερ.: Μπορεί βεβαίως κάτι τέτοια να κάνουν τον Αννίβα "δύσκολο" σαν άνθρωπο, πιστεύω όμως ότι τον κάνουν συγχρόνως και ξεχωριστό σαν κατασκευαστή.

Απ. : Σαφώς! Δεν το αμφισβητώ αυτό. Έχει κάνει όμως και άλλα πράγματα... τέλος πάντων... Η αλήθεια είναι ότι δουλεύοντας στη φαρμακευτική εταιρεία, έχοντας ένα καλό μισθό, έχοντας χωρίσει από την γυναίκα μου και όντας εργένης πια, μου περίσσευαν αρκετά χρήματα τα οποία τα έβαζα σ' εκείνο το μαγαζάκι για να προχωρήσει η δουλειά.

Ερ. : Εκτός από τα χρήματα που έβαζες είχες κάποια άλλη συνεισφορά στην εταιρεία με τον αδελφό σου;

Απ. : Αφού ασχοληθήκαμε με σκάφη πλαναρίσματος, έπρεπε να μάθουμε πραγματικά ποια ήταν η επιστημονική βάση ενός τέτοιου σκάφους και να κάνουμε και τις συγκρίσεις. Άρχισα λοιπόν να ψάχνω πρώτα εδώ, στην Ελλάδα, για να δω μήπως υπήρχε ξένη  βιβλιογραφία, αφού ελληνική δεν υπήρχε. Βρήκα κάτι, όχι πολύ σπουδαίο στην Αγγλική γλώσσα, και αποφάσισα να ψάξω και έξω. Πήγα λοιπόν στην Αμερική, στη Γαλλία και στην Ιταλία, αλλά τα περισσότερα τα βρήκα στην Αμερική. Οι Αμερικανοί είχαν κάνει πολύ σημαντικές μελέτες επάνω στο πολύ γρήγορο σκάφος πλαναρίσματος. Γιατί πρέπει να δούμε το εξής. Από μια ταχύτητα και πάνω είμαστε υποχρεωμένοι να φτιάξουμε ένα σκάφος πλαναρίσματος διότι κανένα σκάφος εκτοπίσματος, όταν ξεπεράσει την ταχύτητα των 40-42 κόμβων, δεν μπορεί να έχει ευστάθεια. Είναι και τα όρια ταχύτητος στα αντιτορπιλλικά κ.λπ. κ.λπ.

Στον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο οι Αμερικανοί έκαναν πολλές μελέτες για να φτιάξουν πολύ γρήγορα σκάφη, έχοντας μελετήσει όλα τα σκάφη που υπήρχαν στον κόσμο την εποχή εκείνη. Και των Ιαπώνων, οι οποίοι είχαν αρκετά αξιόλογα και γρήγορα σκάφη όταν βγήκαν στον πόλεμο εναντίον των Αμερικανών. Τα μελετήσαμε λοιπόν όλα, βάλαμε και τα μαθηματικά κάτω, σε σχέση με την υδροδυναμική άνωση, πόση επιφάνεια θέλουμε σε τάδε ταχύτητα για τόσο βάρος κ.λπ. Πέρα από αυτό υπήρχε και η μελέτη των διαστάσεων, γιατί αυτές παίζουν σημαντικό ρόλο. Τις διαστάσεις που πρέπει να έχει μια επιφάνεια πάνω στην οποία θα έχουμε υδροδυναμική άνωση.

Ερ. : Στα βρεχάμενα αναφέρεσαι.

Απ. : Βεβαίως. Για την γάστρα μιλάμε. Ποιο είναι το μήκος, ποιο είναι το πλάτος...

Ερ. : Υπάρχει κάποια χρυσή τομή μεταξύ αυτών των δύο διαστάσεων για τους Αμερικανούς, έτσι; 

Απ. : Οπωσδήποτε. Τελικώς βρήκαν, κάνοντας δοκιμές σε πολλά μεγέθη σκαφών μέχρι και τα 54 πόδια, ότι η τέλεια σχέση μεταξύ μήκους και πλάτους της γάστρας, για να έχουν τη μεγαλύτερη δυνατή απόδοση ενός κινητήρα, πρέπει να είναι 4:10, στην ίσαλο όμως και όχι στις ολικές διαστάσεις του σκάφους οι οποίες μπορεί να είναι διαφορετικές. Στα 10 δηλαδή μέτρα μήκος ισάλου, το φάρδος πρέπει να είναι 4 μέτρα. Κάποια στιγμή μάλιστα η optimum γωνία πλεύσης, που εξαρτάται από τη θέση του κέντρου βάρους και την ταχύτητα, είναι από 3 μέχρι 3,6 μοίρες. Αναφέρομαι στο σήκωμα της πλώρης. Δεν είναι μεγάλη η γωνία αυτή αλλά πρέπει να είναι σηκωμένη η πλώρη γιατί διαφορετικά σέρνεται όλο το σκάφος. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι όσο πιο γρήγορα πάμε τόσο μικρότερη θα είναι η επιφάνεια τριβής και, μάλιστα, θα περιορίζεται στην περιοχή του καθρέφτη. Αν ξεπεράσουμε βέβαια κάποια ταχύτητα, το σκάφος θα οριζοντιωθεί. Για κάποιες ταχύτητες αρκετά υψηλές, όμως, η γωνία που προανέφερα είναι η καλύτερη.

Ερ. : Αυτή τη σχέση μήκους - πλάτους την τηρήσατε στα "Hannibal";

Απ. : Στα Hannibal ναι, φυσικά.

Ερ. : Το τηρούν άλλοι Έλληνες κατασκευαστές;

Απ. : Όχι, κανένας! Σήμερα, σε μερικά μόνο μεγάλα cruisers, που ναυπηγούνται κυρίως στην Αμερική και έχουν φθάσει εδώ, η σχέση μήκους-πλάτους είναι 10:3,5

Ερ. : Ποια είναι η σχέση αυτή στα Hannibal;

Απ. : Το Hannibal είναι πολύ κοντά σ' αυτές τις διαστάσεις, αλλά πρέπει να το δούμε και λίγο διαφορετικά το πράγμα. Τα κλασσικά σκάφη, όπως ξέρουμε, αποτελούνται από μια γάστρα και τα έξαλα. Το πλάτος τους λοιπόν και το μήκος τους, όταν "κάθονται" στο νερό, είναι συγκεκριμένο. Στο Hannibal επειδή δεν υπάρχουν έξαλα αλλά η γάστρα και τα έξαλα είναι ένα πράγμα μαζί - μπορούμε να πούμε ότι μοιάζει με τα τρεχαντήρια, με την διαφορα ότι στα Hannibal είναι μια τεθλασμένη γραμμή ενώ στα τρεχαντήρια η γραμμή αυτή είναι καμπύλη - από την ώρα που βάζουμε ένα Hannibal στο νερό, αυτό έχει διαλέξει από μόνο του τη σχέση των διαστάσεων. Και μάλιστα την διαλέγει πώς; Όταν το φορτώσουμε, φερ' ειπείν, αυτή η διάσταση αλλάζει. Αφού το φορτώσαμε προσθέτει επιφάνεια επειδή βυθίζεται. Δεν βυθίζεται όμως όσο το άλλο σκάφος. Συνεπώς αυτό που λέμε ότι ένα σκάφος πλαναρίσματος λειτουργεί κάπως και σαν σκάφος εκτοπίσματος, το Hannibal λειτουργεί πολύ λιγότερο σαν σκάφος εκτοπίσματος από ένα άλλο κλασσικό σκάφος. Διότι έχει δώσει παραπάνω επιφάνεια, άρα έχει βυθιστεί λιγότερο και βεβαίως δίνει και την επιφάνεια που χρειάζεται για να μπορέσει να κινηθεί με το φορτίο που έχει.

Ερ. : Η αναλογία 10:4 υπάρχει στο Hannibal πριν ή αφού φορτωθεί;

Απ. : Όχι, εξ αρχής είναι αυτή. Να το πούμε μαθηματικά πώς είναι. Η σχέση αυτή, ούτως ή άλλως, αλλάζει ανάλογα με το "V" που θα δώσουμε στο σκάφος. Αν του δώσουμε περισσότερο "V", θα βυθιστεί λίγο παραπάνω και θα μεγαλώσει η επιφάνεια. Αν το "V" είναι μικρότερο, θα βυθιστεί λιγότερο. Στην ουσία, δηλαδή, έχοντας μια γραμμή σαν του Hannibal, είναι σαν να διαλέγει το ίδιο το σκάφος πόση επιφάνεια χρειάζεται για να πλανάρει. Αφού, ανάλογα με το φορτίο, αλλάζει και η επιφάνεια πάνω στην οποία θα πλανάρει το σκάφος, έστω και στο ξεκίνημα. Στο ξεκίνημα άλλωστε θέλουμε αρκετή επιφάνεια, ώστε να έχουμε αρκετή άνωση και να μη βουλιάζουμε πολύ. Να έχουμε όσο μπορούμε λιγότερο εκτόπισμα. Εκεί πλεονεκτεί το Hannibal!

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Θα σου δείξω μια φωτογραφία με το δικό μου επτάμετρο Hannibal που ταξιδεύω με 9 μποφόρ ανάμεσα Νάξο και Πάρο. Αν σου δείξω τη φωτογραφία θα νομίζεις ότι βλέπεις δίπλα σου ένα βουνό με χιόνια! Έχω πάει αρκετές φορές στη Νάξο και έχω κάνει φίλους κάποιους επαγγελματίες εκεί. Πολλές φορές τα πίναμε και στην ψαροταβέρνα εκεί. Ανάμεσα σ' αυτούς είναι και κάποιος Χρήστος. Έληγε λοιπόν η άδειά μου, ήταν τέλη Αυγούστου, και Παρασκευή βράδυ. Τα δελτία έδιναν 8-9 μποφόρ συνέχεια, και στην ταβέρνα που ήμαστε λέω εγώ κάποια στιγμή : "άντε να δούμε πώς θα γυρίσω τώρα πίσω μ' αυτούς τους καιρούς". Γυρίζει λοιπόν ο Χρήστος, που είχε δικό του επαγγελματικό ψαροκάϊκο, και μου λέει : "δεν κατάλαβα, τι έγινε; Δεν μπορείς να φύγεις; Νομίζω πως δεν ξέρεις τι σκάφος έχεις στα χέρια σου!". Και με πιάνει το φιλότιμο, επειδή μου είπε ότι φοβάμαι, και αποφασίζω την άλλη μέρα να φύγω! Αυτή η φωτογραφία που βλέπεις είναι τραβηγμένη εκείνη την ημέρα, μέσα από το σκάφος, από την γυναίκα μου!

Ερ. : Είθισται να λέμε ότι η βαθειά γάστρα είναι αυτή που ταιριάζει στον κυματισμό του Αιγαίου. Το Hannibal δεν φημίζεται για τη βαθειά του γάστρα.

Απ. : Δεν είναι τόσο η βαθειά γάστρα που παίζει ρόλο, όσο το σχήμα της. Πρέπει η γάστρα να παίζει με το κύμα και όχι να παλεύει με τη θάλασσα! Είναι γνωστό ότι δεν πρέπει να παλεύει κανείς με τη θάλασσα. Όλοι οι ναυτικοί γνωρίζουν ότι τη θάλασσα πρέπει να τη σέβεσαι και να πηγαίνεις με τα κέφια της! Το Hannibal, γενικώς, πάει με τα κέφια της θάλασσας.

Ερ. : Δεν είναι λοιπόν πανάκεια το βαθύ "V", όπως πιστεύουν οι περισσότεροι.

Απ. : Όχι βέβαια! Το τρεχαντήρι που πάει πολύ καλά με κακοκαιρίες έχει βαθύ "V";

Ερ. : Ναι, αλλά μιλάμε για ταχύπλοα τώρα.

Απ. : Με το ταχύπλοο ίσως και να μη μπορείς να πλανάρεις όμως! Όταν έχεις ένα σκάφος που παρουσίαζει γωνίες στο πλάϊ, το hard chine που λέμε, η ένωση της γάστρας με τα έξαλα, αυτό μπορεί να είναι ό,τι πιο αρνητικό μπορείς να φανταστείς και είναι ένα στοιχείο που πολεμάει με την θάλασσα. Ιδίως όταν την έχεις στο πλάϊ. Η δύναμη που έχει το κύμα, όσο δεν το "σπάσεις", δεν αποδεσμεύει ενέργεια. Την κρατάει μέσα του, κινείται και πάει μαζί σου. Την ώρα που θα "σπάσει" όμως το κύμα, όλη η ενέργεια που έχει κλείσει μέσα του την βγάζει επάνω σου! Αυτό είναι το μεγάλο προσόν των Hannibal. Ότι δεν "σπάει" το κύμα!

Θα ήθελα να πω και κάτι άλλο. Ένα Hannibal, επειδή πρέπει να έχει αυτή τη γάστρα, είναι πάντοτε φαρδύτερο από τα άλλα σκάφη. Ας δούμε τώρα τι λένε οι επιστήμονες πάνω σ' αυτό το θέμα. Λένε ότι κανένα από τα σκάφη αυτού του τύπου, που είναι δηλαδή πλαναρίσματος ή ημι-πλαναρίσματος, δεν είναι κατασκευασμένο με βάση τα επιστημονικά δεδομένα. Γιατί; Γιατί ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα είναι να καταπολεμήσεις το κατεστημένο! Αυτά είναι γραμμένα στα βιβλία των Αμερικανών. Ποιο είναι το κατεστημένο; Μάθαμε πάντοτε έτσι, κάποτε πιστεύαμε ότι το στενόμακρο σχήμα κάνει μόνο για σκάφη εκτοπίσματος! Και είναι αλήθεια αυτό. Όσο πιο μακρύ είναι ένα σκάφος εκτοπίσματος, τόσο μεγαλύτερη ταχύτητα μπορεί να αναπτύξει. Δεν σημαίνει ότι θα έχει την καλύτερη πλεύση όμως!

Ερ. : Το έχω δει στα αντιτορπιλλικά, όπου υπηρέτησα, αυτό το φαινόμενο!

Απ. : Ακριβώς! Επειδή όμως πάνω σ' αυτό κτίστηκε, λένε, το θέμα του ελλιμενισμού, δεν αλλάζουμε! Έφτιαξαν λιμάνια, αλλά δεν τα έφτιαξαν σωστά! Τα έφτιαξαν για στενόμακρα σκάφη, όταν είχαμε σκάφη εκτοπίσματος. Τώρα που αυξήθηκαν τα σκάφη εκτοπίσματος δεν θέλουν να αλλάξουν γιατί τα λιμάνια μας δεν θα τα χωράνε, λένε, αν τα φτιάξουμε σύμφωνα με τους κανόνες των μαθηματικών!

Ερ. : Στην πρυμοδέτηση εννοούν, προφανώς.

Απ. : Έτσι είναι. Ή, λένε, θα μας στοίχιζε πολύ περισσότερο για να λιμενίσουμε ένα σκάφος που θα είχε τις κανονικές διαστάσεις από ένα στενόμακρο! Οπότε κολλάμε σ' αυτό και παραμένουμε στο κατεστημένο.

Ερ. : Αφήσαμε όμως κάτι στη μέση. Δεν μου είπες, εκτός από τα χρήματα που έβαλες στη δουλειά του Αννίβα, σε τι άλλο συνεισέφερες;

Απ. : Ο Αννίβας έβαλε τα χέρια και το ένστικτο που είχε για την τελειότητα, κι' εγώ σχεδίαζα. Ήμουνα ο θεωρητικός της υπόθεσης! Τα χαρτιά και όλη η διαδικασία που έπρεπε να ακολουθηθεί για να πατεντάρουμε το Hannibal διεθνώς, ας πούμε, πέρασαν απ' τα χέρια μου. Τα σχέδια που βλέπεις στα προσπέκτους είναι δικά μου.

Ερ. : Ίσως ο Αννίβας ταξίδευε περισσότερο από σένα στη θάλασσα, είχε και τους αγώνες που τον έκαναν περισσότερο γνωστό.

Απ. : Δεν θα το έλεγα. Σύμφωνα με το ημερολόγιο που κρατάω έχω καλύψει συνολικώς γύρω στα 28.000 μίλια! Με ένα Hannibal 4,55 όργωσα ένα καλοκαίρι ολόκληρο το Ιόνιο, ξεκινώντας από το Σούνιο και περνώντας από την διώρυγα της Κορίνθου. Με το δε επτάμετρο, το οποίο ονόμαζα "Αητό", γύριζα όλες τις Κυκλάδες. Στη φωτογραφία αυτή που βλέπεις, γευματίσαμε στη Σίφνο πάνω στον "Αητό" 25 άτομα! Μιλάμε για ένα επτάμετρο σκάφος με φάρδος 3,6 μ.! Ένα προς δύο δηλαδή, στο επάνω βέβαια τμήμα του.

Πες μου όμως κάτι. Ποιος είναι ο κίνδυνος όταν υπερφορτώσεις ένα σκάφος; Να μπουν νερά από τις εξατμισεις των μηχανών και να πάνε μέσα. Έτσι δεν είναι; Στην περίπτωση αυτή, του επτάμετρου Hannibal εννοώ, υπήρχε πολύ μεγαλύτερη επιφάνεια, άρα μεγάλωνε γρήγορα ο όγκος στο πλάϊ και δεν βυθιζόταν πολύ. Κοίταξε στη φωτογραφία πόσο κόσμο έχει επάνω και πού είναι η ίσαλος. Αυτό το σκάφος, που ζύγιζε κοντά στους δύο τόνους, είχε μια μηχανή έσω έξω 125 ίππων! Μετά ακολούθησαν άλλες δύο μηχανές. Μία 165 ίππων, εξακύλινδρη εν σειρά, και μια οκτακύλινδρη "V" 260 ίππων. Με την μικρή μηχανή, το 2,5 τόνων αυτό σκάφος "περπάταγε" με μεγίστη ταχύτητα 22 κόμβων. Στους 16 κόμβους όμως ήταν πλαναρισμένο.

Ερ. : Έμεινες μέχρι να συνταξιοδοτηθείς στην εταρεία του γαμπρού σου;

Απ. : Όχι βέβαια! Τι περίμενες από έναν ανήσυχο άνθωπο σαν και του λόγου μου; (γελάει). Αφού έφυγα και από την Hannibal, βοήθησα για ένα χρονικό διάστημα τον Βασίλη Κοραή που έφτιαχνε κάποια πολυεστερικά σκάφη εκείνη την εποχή, όπως τα Pioneer και τα Catalina, ας πούμε. Ένα Catalina είχε μάλιστα αγοράσει ο Αχιλλέας Καραμανλής, αλλά του το κλέψανε. Ήταν τότε πρωθυπουργός ο αδελφός του, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος έβαλε λυτούς και δεμένους και το σκάφος βρέθηκε, την αλλη μέρα νομίζω, στην Αίγινα! Το δικό μου Hannibal 4.55 όμως, με το οποίο είχα οργώσει το Ιόνιο και το έκλεψαν στο Σούνιο, δεν το βρήκα ποτέ! Ένας φίλος με κορόϊδευε τότε λέγοντας : "Πάει το γεράκι σου, πέταξε!".

Βοήθησα στη συνέχεια για λίγο καιρό και τον Μπάμπη Αλεξανδρόπουλο, της Alevin. Με πήρε να του οργανώσω το συνεργείο. Ανάμεσα στα άλλα του έφτιαξα και μια ειδική δεξαμενή για τις δοκιμές των μεγάλων κινητήρων. Ήρθε θυμάμαι τότε στην Alevin ένας Ιάπωνας ο οποίος, με το πρόσχημα ότι φωτογραφίζει τις εγκαταστάσεις, τραβούσε στα κρυφά φωτογραφίες της δεξαμενής! "Αν σ' ενδιαφέρει, για να μην παιδεύεσαι, φωτογράφισε τα σχέδια που έχουν και λεπτομέρειες", του είπα. Τρελάθηκε απ' την χαρά του ο Ιάπωνας!

Στη συνέχεια, γύρω στα 1980, προσελήφθην στην "Atlantic Motors" του ελληνοαμερικανού Γιώργου Κοντάρα, που είχε και την αντιπροσωπεία των κινητήρων της Mercury. Δεν έμεινα όμως πολύ εκεί γιατί έχασε την αντιπροσωπεία και την πήρε ο Ευσταθίου. Με είχαν γνωρίσει εν τω μεταξύ οι Βέλγοι,  όσο εργαζόμουν στον Κοντάρα, είχαν εκτιμήσει την τεχνική κατάρτιση και την συνέπειά μου. Μιλούσα άλλωστε καλά τα Γαλλικά και μπορούσα να συνεννοηθώ μαζί τους. Έτσι, ο όρος για να δώσουν την αντιπροσωπεία της Mercury στον Ευσταθίου ήταν να με προσλάβει σαν τεχικό υπεύθυνο! Αυτό, βέβαια, το έμαθα πολύ αργότερα...

Έμεινα στον Ευσταθίου από το '81 μέχρι το '88. Διαφωνούσα όμως με την τότε πολιτική της εταιρείας σχετικώς με την κάλυψη κάποιων κινητήρων που είχε λήξει η εγγύησή τους. Έβλεπα ότι σε μερικές περιπτώσεις υπήρχαν προβλήματα με κάποιους κινητήρες, που δεν οφείλονταν σε κακή χρήση από τον πελάτη, και έπρεπε να τα καλύψει η εγγύηση, έστω και αν είχε λήξει. Οι Βέλγοι συμφωνούσαν μαζί μου, αλλά αυτό δεν άρεσε στον Ευσταθίου. Ένα άλλο θέμα, επάνω στο οποίο διαφωνούσαμε, ήταν ότι ο Ευσταθίου ήθελε να καλύψει μηχανές που δεν είχαν πρόβλημα, αλλά το είχαν δημιουργήσει οι πελάτες, κι' εγώ αρνιόμουν πεισματικά να υπογράψω. Θα σου δώσω να διαβάσεις την έκθεση πραγματογνωμοσύνης για ένα κινητήρα Mercury 135 ίππων, του οποίου είχε λήξει η εγγύηση. Την συνέταξα τον Φεβρουάριο του '93, όταν είχα ήδη φύγει από τον Ευσταθίου. Οι Βέλγοι συμφώνησαν μαζί μου και έστειλαν καινούργιο κινητήρα στον πελάτη. Αντώνης Κυριαζής ήταν το όνομά του...

Χαιρέτησα τον Απόλλωνα και έφυγα από το διαμέρισμα της Αγίου Αλεξάνδρου με ανάμικτα συναισθήματα. Δεν ήξερα αν έπρεπε να πανηγυρίσω, που είχα την τύχη να γνωρίσω έναν ακόμη αξιόλογο άνθρωπο, ή να λυπηθώ που σε ένα μυαλό σαν το δικό του δεν δόθηκε η ευκαιρία να δημιουργήσει αυτά που μπορούσε για την πατρίδα του. Και η ιστορία, δυστυχώς, ξεκίνησε με τον πατέρα του και επαναλαμβάνεται σήμερα με τον ίδιο. Νέοι άνθρωποι, επιστήμονες, με μυαλά έτοιμα να μεγαλουργήσουν, μεταναστεύουν για να αφήσουν τη χώρα έρμαιο στους φελλούς και τους προδότες...