Rib and Sea

Κείμενο - φωτογραφίες - βίντεο : Ιωσήφ Παπαδόπουλος.

Τα οικονομικά "σερνόντουσαν" αλλά εμείς αποφασίσαμε να δραπετεύσουμε το τριήμερο της Καθαρής Δευτέρας, προκειμένου να ξεφύγουμε λίγο από την καθημερινή ρουτίνα και τη μιζέρια της Αθήνας. Ανακάλεσα στη μνήμη μου την Καθαρή Δευτέρα του 1994, πριν από 18 ολόκληρα χρόνια δηλαδή (πώς πέρασαν!), τότε που αποφασίσαμε με τον εκπαιδευτή μου, τον Σάκη Φιτσώρο, να απογειωθούμε με ένα trike (μοτοαιωρόπτερο) από την Κατεχάκη και να κάνουμε τον γύρο της Αττικής, "παραβιάζοντας" όμως για λίγο και τον εναέριο χώρο της Βοιωτίας για να κάνουμε μια σύντομη στάση στις Πλαταιές. Είχαμε ακούσει για τα "Μικρά Δαίδαλα" και σκεφτήκαμε πως καθόλου δεν θα μας χάλαγε ένα ζεστό πιάτο φασολάδας μετά από το κρύο που ήταν βέβαιο πως θα "τρώγαμε" πάνω στο trike.

Όλα πήγαν καλά εκείνη την ημέρα. Ανάλογος ήταν άλλωστε και ο καιρός. Λίγο προτού απογειωθούμε για το "μεγάλο" ταξίδι - μεγάλη εθεωρείτο εκείνη την εποχή μια τέτοια πτήση με μηχανοκίνητο αετό -  ο Σάκης ρυμούλκυσε ένα αεροπανώ, με το σύνθημα "όχι στα ναρκωτικά, ναι στη ζωή", και χάρισε την χαρά μιας πτήσης σε παιδιά Κοινοτήτων απεξάρτισης, που είχαμε προσκαλέσει ειδικώς γι' αυτόν τον σκοπό. Μετά ήρθε η σειρά μου να καθίσω στο κάθισμα του συγκυβερνήτη. Ανάμικτα τα συναισθήματα, θυμάμαι. Κάποιο δικαιολογημένο τρακ, για την πρώτη "μεγάλη" μου πτήση με μηχανοκίνητο αετό, αλλά και μια απερίγραπτη χαρά και ανυπομονησία για όσα θα ακολουθούσαν.

Μ' αυτά και μ' αυτά, απογειωθήκαμε από ένα αδιέξοδο της Κατεχάκη, δίπλα στο νοσοκομείο της Αεροπορίας, και πετάξαμε πάνω από την Αθήνα, το Γαλάτσι και τα Τουρκοβούνια. Δεν αργήσαμε πολύ να προσγειωθούμε σε ένα γήπεδο ποδοσφαίρου, λίγο έξω από τις Πλαταιές, και να ανηφορίσουμε περπατώντας μέχρι την κεντρική πλατεία του χωριού όπου γινόταν χαμός! Δημοτική μουσική, χοροί με παραδοσιακές φορεσιές, κρασί, και τρία μεγάλα καζάνια φασολάδα να βράζουν στην πλατεία! Απολαύσαμε τον λαϊκό ξεσηκωμό και το ξεφάντωμα, δοκιμάσαμε και την υπέροχη φασολάδα και αποχαιρετήσαμε τους "σεφ" που μας είχαν πάρει υπό την προστασία τους. Θέλαμε διακαώς να μείνουμε κι' άλλο, αλλά δεν έπρεπε να καθυστερήσουμε πολύ γιατί η πτήση της επιστροφής περιελάμβανε και λίγο από Γεράνεια, Πόρτο Γερμενό, Ψάθα, Μέγαρα, Σαλαμίνα και προσγείωση σε έναν από τους ανοικτούς χώρους δίπλα στο νεότευκτο, εκείνη την εποχή, Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας.

Εκείνες οι σκηνές είχαν μείνει έντονα χαραγμένες στο μυαλό μου και, έτσι, πρότεινα στην καπετάνισσα να κάνουμε μαζί μια αναδρομή στο παρελθόν ξαναζώντας εκείνη την γιορτή της φασολάδας. Αυτή τη φορά δεν θα πετούσαμε βεβαίως μέχρι εκεί με μηχανοκίνητο αετό, αλλά θα αφηνόμασταν στη θαλπωρή του αυτοκινούμενου. Ο καιρός προβλεπόταν ανοιξιάτικος, το Σάββατο και την Κυριακή, οι προβλέψεις, όμως, για την Καθαρή Δευτέρα ήταν μάλλον... τρομακτικές! Έκτακτα καιρικά φαινόμενα, βροχές, κρύο και πιθανότητα χιονόπτωσης, ακόμη και στα πεδινά! Έχουμε βεβαίως συνηθίσει αυτές τις αλλαγές, μια και το αυτοκινούμενο είναι φιλόξενο με όλες τις καιρικές συνθήκες. Μπήκαμε λοιπόν στον "Kyro" και αργά το απόγευμα κατηφορίσαμε προς Πειραιά, για να βγούμε στον παλιό δρόμο της Θήβας μέσω Σχιστού και Σκαραμαγκά. Αποφεύγω, ως γνωστόν, τους σταθμούς διοδίων που μας χρεώνουν με το ύψος, όπως ο διάολος το λιβάνι!

 Φθάσαμε τελικώς στις Πλαταιές, μεσημέρι Σαββάτου, αφού διανυκτερεύσαμε το βράδυ της Παρασκευής στην Αγία Σωτήρα, έξω από την Κάζα. Αιτία η καθυστερημένη αναχώρησή μας απ'την Αθήνα και η επιθυμία της καπετάνισσας να απολαύσει την διαδρομή με το φως του ήλιου. Τα καλά του αυτοκινούμενου. Είναι αυτό που λένε "κοιμάμαι όπου νυχτώσει".

Αναζητώντας ένα κατάλληλο χώρο για διανυκτέρευση, περάσαμε μέσα από το κέντρο των Πλαταιών και καταλήξαμε στον προαύλιο χώρο του ναού της Αγίας Ελεούσας. Ιδανικότερο μέρος δεν μπορούσαμε να βρούμε! Ησυχία, νερό για τις ανάγκες της λάτρας και πόσιμο από μια παρακείμενη πηγή! Η κυρία του διπλανού σπιτιού μας καλωσόρισε και προσφέρθηκε να μας κεράσει καφέ. Πάνω στη συζήτηση μάθαμε ότι καρναβαλικές εκδηλώσεις και κούλουμα διοργανώνονται και σε άλλα χωριά της περιοχής. "Στα Βάγια να πάτε αύριο", μας παρότρυνε η κυρία. "Χορεύουν γαϊτανάκι και προσφέρουν φαγητό", συμπλήρωσε.

Ακούσαμε την συμβουλή της και το πρωί της Κυριακής βάλαμε πλώρη για τα Βάγια. Είκοσι δύο περίπου χιλιόμετρα απέχει το χωριό αυτό από τις Πλαταιές, αλλά νομίσαμε πως κάναμε εκατό! Πουθενά πινακίδες,  πουθενά άνθρωποι στους δρόμους για να μάθουμε αν πάμε καλά... για την πόλη. Αν δεν έχεις τελικώς... νύχια να μυρίσεις, πρέπει, οπωσδήποτε, να έχεις gps! Έχω πάμπολλες φορές αναρωτηθεί : Καλά, εντάξει, το αρμόδιο υπουργείο αδιαφορεί και δεν διαθέτει τα απαραίτητα κονδύλια για την κατασκευή και τοποθέτηση πινακίδων. Οι άρχοντες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης τι κάνουν; Τόσο δύσκολο είναι να ζητήσουν από τα παιδιά των σχολείων να κατασκευάσουν ξύλινες πινακίδες με πυρογραφία που θα ταιριάζουν και με το περιβάλλον; Δεν θέλουν να βρίσκουν οι ξένοι και οι περαστικοί ταξιδιώτες τα χωριά τους;

Με τα πολλά, και αφού ρωτήσαμε ό,τι εκινείτο στον δρόμο, φθάσαμε στο χωριό Βάγια. Χάζεψα για λίγο το ποδοσφαιρικό ντέρμπυ που παιζόταν μεταξύ της τοπικής ομάδας και της ομάδας του Ορχομενού. Μικρογραφία, θαρείς, του μεγάλου πρωταθλήματος! Φανατισμός, βρισιές, κλωτσιές, κροτίδες και πολύ θέατρο! Τελικώς ο αγώνας έληξε με νίκης της τοπικής ομάδας και έτσι δεν υπήρξαν άλλα παρατράγουδα.

Μπήκαμε στο χωριό και ρώτησα τον περιπτερά της κεντρικής πλατείας αν θα πραγματοποιηθεί το γαϊτανάκι της Κυριακής. "Ναι, εδώ θα γίνει, μετά τις 11", απάντησε εκείνος και μας υπέδειξε τον δρόμο για το δημοτικό πάρκινγκ του χωριού, πίσω ακριβώς από την κεντρική πλατεία.

Το γαϊτανάκι έγινε πράγματι την Κυριακή, αλλά το ξενέρωμα ήταν ορατό δια γυμνού οφθαλμού. Ο κόσμος ήταν λιγοστός και "παγωμένος". Πού μυαλό και διάθεση για συμετοχή στο γλέντι. Μόνο τα μασκαρεμένα παιδιά του χωριού έμοιαζαν να το διασκεδάζουν κάπως, καθώς έπλεκαν και ξέπλεκαν το γαϊτανάκι."Τι τραβάς;", με ρώτησε ο Σωτήρης Ζερκούλης, καθώς με είδε να ρυθμίζω τη βιντεοκάμερα πάνω στο τρίποδο. "Έπρεπε να είχες έρθει εδώ πριν από τρία χρόνια", συνέχισε. "Χαμός γινόταν! Πολύς κόσμος, κέφι, φαγητό. Μέχρι και βλάχικο γάμο κάναμε! Τύφλα να έχει ο βλάχικος γάμος που κάνουν στη Θήβα! Τώρα ο κόσμος είναι απογοητευμένος, δεν έχει διάθεση να βγει απ' το σπίτι του και να γλεντήσει. Ούτε χρήματα υπάρχουν. Κόπηκαν οι πιστώσεις, κόπηκαν κατά συνέπειαν και οι εκδηλώσεις. Του χρόνου θα είναι μάλλον χειρότερα", είπε και γύρισε στο ψήσιμο των πλοκαμιών του. "Κάνω το καλύτερο οκταπόδι στην Ελλάδα! Δοκίμασε και θα με θυμηθείς! Εδώ είμαι κάθε Κυριακή πρωί και ψήνω". Τελικώς ο Σωτήρης, εκτός από καλός ψήστης, απεδείχθη πως είχε πολλά να πει για την ζωή του και δώσαμε τα χέρια για μια συνέντευξη, εφ' όλης της ύλης, σύντομα...

Παρακολουθώντας πάντως τα μασκαρεμένα παιδιά να πλέκουν το γαϊτανάκι, πεινάσαμε! Δεν πάμε να κάνουμε κούλουμα στο αυτοκίνητο; είπα στην καπετάνισσα. Και δεν πάμε; απάντησε εκείνη. Είχα πάρει κάτι φρέσκα καλαμαράκια από την Βαρβάκειο την Παρασκευή, τα είχε καθαρίσει η καπετάνισσα και τα είχε σε ετοιμότητα στο ψυγείο. Η τρίκιλη φιάλη αερίου επιστρατεύτηκε στα γρήγορα, με την άπνοια να σιγοντάρει το υπαίθριο τηγάνισμα. Εγώ ανέλαβα να κόψω την, δημοφιλή πια, τροϊκανή σαλάτα, μπήκαν στο μενού και ένα πιάτο γίγαντες, ταραμοσαλάτα, ελιές και τουρσάκια, και έτοιμο το τραπέζι!

Τελειώσαμε στα γρήγορα το φαγητό, μια και θέλαμε να προλάβουμε το καρναβάλι στις Θεσπιές. Μας είχαν άλλωστε μιλήσει με επαινετικά λόγια γι' αυτό. Τρία μόλις χιλιόμετρα απέχει το ένα χωριό απ' το άλλο και έτσι φθάσαμε στο δημαρχείο των Θεσπιών την ώρα που άρχισαν να συγκεντρώνονται εκεί μασκαρεμένοι οι νέες και οι νέοι του χωριού. Λίγη ώρα αργότερα το πολύχρωμο ανθρώπινο ποτάμι ξεχύθηκε στα σοκάκια των Θεσπιών με τους μασκαράδες να σφυρίζουν, να γελούν και να χορεύουν. Κάποιος περαστικός σχολίασε : "Εδώ κόψανε συντάξεις και μισθούς κι' αυτοί έχουν όρεξη για χορούς και για γλέντια". Ήθελα να του πω ότι η συνέχιση της παράδοσης είναι αυτή που θα κρατήσει την διάθεση του κόσμου να επιβιώσει και να σταθεί στα πόδια του, αλλά δεν μίλησα, ανατρέχοντας σ' αυτά που έχω υποστεί, σαν "ξένος", σε κάποια άλλη γωνιά της ακριτικής Ελλάδας... 

Λίγο πιο πάνω, στο κέντρο του χωριού, είχαν στηθεί τα στερεοφωνικά, οι μικροφωνικές εγκαταστάσεις, τα τραπέζια με τους μεζέδες, τα κρασιά και η ψησταριά όπου, λίγο αργότερα, κάποιος εθελοντής θα έψηνε τα σουβλάκια κατά εκατοντάδες! Οι καρναβαλιστές δεν άργησαν να φανούν, δίνοντας τον τόνο του ξεφαντώματος. Ο τοπικός πολιτιστικός σύλλογος "Δημόφιλος" είχε αναλάβει την διοργάνωση όλης εκείνης της φιέστας, με τα τρία (ηλικιακά) χορευτικά συγκροτήματα να εντυπωσιάζουν με τις φιγούρες των χορευτών τους.

Ξεχαστήκαμε βλέποντας όλους εκείνους τους νέους και τις νέες των Θεσπιών να χορεύουν χαρούμενοι και να καυτηριάζουν με τον τρόπο τους την οικονομική κρίση και τους πρωτεργάτες της. Την παράσταση έκλεψαν πάντως οι... "Τροϊκοφάγοι". Οκτώ παιδιά που μασκαρεύτηκαν καννίβαλοι κρατώντας στο καλάθι τους τα κεφάλια των Μερκοζί, Λαγκάρντ, Παπαδήμου και Στρος Καν! "Ζουλού ενωμένοι, Τρόϊκα φαγωμένη" ήταν το εμπνευσμένο τους σύνθημα, με το αυθόρμητο γέλιο να λειτουργεί σαν βάλσαμο στις ψυχές του κόσμου που συμμετείχε στο γλέντι. Επιστρέψαμε εκείνο το βράδυ στο γνώριμο "στέκι" μας, στις Πλαταιές, αφού λίγο έλειψε νωρίτερα να φθάσουμε στη Λειβαδιά λόγω έλλειψης σηματοδότησης και gps!

Στο Δημαρχείο, όπου πήγα για να μάθω αν θα τηρούσαν το έθιμο, έπεσα πάνω στον Κώστα Σοφό, τον Δήμαρχο του οικισμού. "Και βέβαια θα τηρήσουμε το έθιμο", μου απάντησε. "Δεν μας πτοεί ο καιρός! Στην ανάγκη θα βάλουμε τα καζάνια μέσα στο Δημαρχείο και ο κόσμος θα σερβιριστεί κάτω από τις τέντες! Περιμένουμε, άλλωστε, και φέτος κόσμο από την Αθήνα. Έχουμε ξεκινήσει αυτό το έθιμο εδώ και είκοσι χρόνια και σιγά σιγά μαθεύτηκε. Θα ετοιμάσουμε, εκτός της φασολάδας, πιάτα με ταραμοσαλάτα, ελιές, τουρσάκια και χαλβά και θα έχουμε και διακόσιες περίπου λαγάνες. Είναι κρίμα βέβαια που ο καιρός δεν βοηθάει φέτος, γιατί τα χρήματα που ξοδεύουμε για την διατήρηση αυτού του εθίμου, αλλά και της γιορτής της πατάτας, που διοργανώνουμε το καλοκαίρι, είναι αρκετά και με δυσκολία τα εξοικονομούμε. Ευτυχώς αρωγός σ' αυτή μας την προσπάθεια είναι ο Δήμαρχος της Θήβας ο οποίος αισθάνεται κι' αυτός την ανάγκη να διατηρηθούν αυτές οι παραδόσεις. Αλλά και πέρυσι ο καιρός δεν ήταν καλύτερος. Χιόνισε μάλιστα, θυμάμαι".    

Ολόκληρο εκείνο το βράδυ της Κυριακής έβρεχε! Άνοιξαν θαρρείς οι κρουνοί του ουρανού και δεν έλεγαν να κλείσουν! Πήρα την ομπρέλλα και τη βιντεοκάμερα και πετάχτηκα μέχρι το Δημαρχείο. Τα δύο μεγάλα καζάνια είχαν τοποθετηθεί πάνω στη φωτιά και η φασολάδα είχε ήδη αρχίσει να βράζει. Στα ενδότερα, ο Δήμαρχος και τρεις κοπέλλες εθελόντριες έκοβαν τις λάγάνες και έστρωναν τα τραπέζια κάτω απ' τις τέντες. Ζωντανή μουσική δεν μπορούσε βεβαίως να υπάρχει μ' εκείνο τον καιρό, κάποιο στερεοφωνικό ωστόσο σκορπούσε στη βροχερή ατμόσφαιρα τους ήχους δημοτικών τραγουδιών. Θυμήθηκα, ασυναίσθητα, την Καθαρή Δευτέρα του 1994, τότε που στην κεντρική πλατεία των Πλαταιών γινόταν πανζουρλισμός.

Ένας αγρότης με πλησίασε κάποια στιγμή και με παρακάλεσε να βγάλω προς τα έξω τον καϋμό των συναδέλφων και συγχωριανών του. "Καταστρεφόμαστε! Δεν μπορούμε να πουλήσουμε τα προϊόντα μας! Μας έκαψαν μαζί με τα ξερά! Λένε πως τα χωράφια μας είναι μολυσμένα από τα νερά του Ασωπού! Όμως εμείς δεν έχουμε καμιά δουλειά μ' αυτά! Είναι κρίμα να παράγουμε τόσα προϊόντα και να μη μπορούμε να τα πουλήσουμε. Έχουμε στοιχεία και μετρήσεις που αποδεικνύουν πως το δίκιο είναι με το μέρος μας. Σε προσκαλούμε να έρθεις κάποια στιγμή στο χωριό μας, προς την ανοιξη, να πάμε μαζί στα χωράφια, να σου δείξουμε τι έχουμε κάνει και πόσο μας αδικεί αυτή η μεταχείριση. Επιτύχαμε βέβαια κάτι, με την πρόσφατη δωρεάν διανομή των προϊόντων μας στο κέντρο της Αθήνας, αλλά δεν πρέπει να μείνουμε εκεί". Δεν μπορούσα παρά να του υποσχεθώ ότι θα ξαναεπισκεφτώ το χωριό τους μέσα στον Απρίλη. Είχα άλλωστε αφήσει και μια συζήτηση στη μέση, με τον Σωτήρη από τα Βάγια...

Προτού αφήσουμε τις Πλαταιές, ο Δήμαρχος, μαζί με έναν από τους εκκλησιαστικούς Επιτρόπους, με ξενάγησαν στον ναό της Αγίας Ελεούσας. Πρόκειται για ένα ναό, Βυζαντινού ρυθμού, που κατασκευάστηκε το 1831 και καταστράφηκε σχεδόν από τον σεισμό του 1981. Η εκκλησιαστική επιτροπή, επικουρούμενη από τον εφημέριο του ναού και τους κατοίκους του χωριού κατέβαλαν, και καταβάλουν, φιλότιμες προσπάθειες για την αναστήλωσή του. Έχουν ήδη γίνει πολλές εργασίες αλλά μένουν ακόμη να γίνουν και άλλες μέχρις ότου ο ναός επανέλθει στην κατάσταση στην οποία βρισκόταν προτού καταστραφεί. Άλλα λόγια ν'αγαπιόμαστε, βεβαίως, όταν  δεν υπάρχουν πια χρήματα για τις ζωτικές ανάγκες ύπαρξης αυτού του λαού, τις ανάγκες συνταξιοδότησης και της ιατροφαρμακευτικής του περίθαλψης...