Rib and Sea

Από τον ιατρό Μανώλη Αρ. Χριστουλάκη.

Δικαίως η καρδιά θεωρείται το ευγενέστερο όργανο του ανθρώπου, το οποίο έχουν υμνήσει, ψάλλει, παινέσει, τραγουδήσει, εδώ και αιώνες, ταπεινοί και μεγαλόσχημοι άνθρωποι. Επικοί και λυρικοί  ποιητές και πεζογράφοι, διηγηματογράφοι, ιστορικοί, υμνωδοί και υμνογράφοι της εκκλησίας, η δημοτική μούσα, απλοί άνθρωποι του λαού, επιστήμονες κάθε ειδικότητας και φυσικά οι καρδιολόγοι. Καθημερινά είναι στη γλώσσα μας η μικρή αυτή λέξη με τα τρία σύμφωνα και τα  τρία φωνήεντα, καρδιά. Θεωρείται, και όχι αδίκως, το κέντρο εκδηλώσεως των ποικίλλων συναισθημάτων μας, αν και στην ουσία άλλο είναι το όργανο μέσα στο οποίο δημιουργούνται αυτά, ο εγκέφαλός  μας.              

Ο εγκέφαλος είναι το τελειότερο όργανο που δημιούργησε η Πλάση (όποια έννοια και αν της αποδίδουμε) που εποπτεύει και εφορεύει τις κάθε είδους λειτουργίες ενός ζωϊκού οργανισμού. Τώρα πώς συμβαίνει ελάχιστοι άνθρωποι να είναι μεγαλοφυΐες ή ιδιοφυΐες και μείς οι πολλοί, μετριότητες ή και ηλίθιοι, είναι ένα αναπάντητο ερώτημα. (Παρεμπιπτόντως ο εγκέφαλος είναι κατά 90% νερό (!) εξ ου και παροιμιώδεις φράσεις «νερούλιασε το μυαλό του» και ακόμη, επειδή με την πάροδο της ζωής συρρικνώνεται η μάζα του, «φυραίνει», εξ ου και το «φύρανε ο γέρο ξεκούτης» κλπ).

Αλλά και αυτός, παρά το ότι με τα δύο χαλινάρια που διαθέτει (πνευμονογαστρικό και συμπαθητικό) προσπαθεί να  επηρεάζει τη λειτουργία  της καρδιάς, εν τούτοις είναι εξαρτημένος για να επιβιώσει από τη λειτουργία αυτού του θαυμαστού οργάνου, του ακοίμητου, του ακούραστου τροφοδότη, που με τη λειτουργία του μεταφέρει το πιο πολύτιμο υγρό της φύσης, το αίμα, για να  «ποτίζονται» τα  δισεκατομμύρια (100-200 δις) αόρατες, στο γυμνό μάτι, μονάδες της ζωής, τα κύτταρα, και να διατηρείται η ζωή. Τα φυτά, αντί για αιμοσφαιρίνη, έχουν τη χλωροφύλλη.

Το αίμα, αυτό το «ρευστό  υγρό όργανο» (σε αντίθεση με τα συμπαγή, συκώτι, σπλήνα, νεφροί, εγκέφαλος κλπ) είναι στην ουσία το υγρό περιβάλλον (το νερό, οι απέραντοι ωκεανοί, η αρχέγονη μητέρα  Τηθύς) μέσα στο οποίο γεννήθηκε και ξεκίνησε η ζωή. Όταν μερικοί οργανισμοί κατόρθωσαν να βγουν από το νερό στη στεριά, πήραν μαζί τους και το υγρό περιβάλλον τους, το νερό, γιατί χωρίς αυτό δεν υπάρχει ζωή. Αντίθετα, εάν ένα πλάσμα της ξηράς, που αναπνέει αέρα, θελήσει να «καταδυθεί», πρέπει να πάρει ένα «κομμάτι» της ατμόσφαιράς μαζί του για να επιζήσει (υποβρύχιο, βαθυσκάφος, φιάλες πεπιεσμένου αέρα κλπ).

Το αίμα κατά 90% είναι νερό και είναι ουσιαστικά, ό,τι και η θάλασσα, δηλ. αλμυρό νερό (αραιό διάλυμα του κοινού αλατιού) μέσα στο οποίο υπάρχουν και δεκάδες άλλες οργανικές ουσίες (λευκώματα, λίπη, υδατάνθρακες, ορμόνες, ένζυμα κλπ.) και ανόργανα συστατικά (Νάτριο, Κάλιο, Ασβέστιο κλπ.), καθώς επίσης και έμμορφα συστατικά (ερυθρά, λευκά κύτταρα κλπ), γενικά όλα εκείνα τα «υλικά» που είναι απαραίτητα για τη δομή και συντήρηση της ζωής.   

Η πιο σπουδαία αποστολή του αίματος είναι να προσκομίζει το οξυγόνο από τους πνεύμονες στα κύτταρα, όπου αυτό εκεί θα «ανάψει» και θα «κάψει» (οξείδωση) τον άνθρακα (το κάρβουνο) που είναι το σημαντικότερο στοιχείο της ζώσης ύλης, για να παραχθεί η ενέργεια που χρειάζεται για τη συντήρηση της ζωής και στη συνέχεια  ν’ αποκομίσει το καυσαέριο (διοξίδιο του άνθρακα), προς τους πνεύμονες, απ’ όπου θα αποβληθεί στην ελεύθερη ατμόσφαιρα αλλά και άλλα προϊόντα του μεταβολισμού άχρηστα ή επικίνδυνα. Η οξείδωση  του άνθρακα από το οξυγόνο  είναι το ίδιο όπως η καύση που γνωρίζουμε, χωρίς όμως να υπάρχει ελεύθερη φλόγα. Και στις δύο περιπτώσεις παράγεται ενέργεια. Η παραγωγή ενέργειας είναι μια πολύπλοκη λειτουργία που συμμετέχουν πολλές χημικές ουσίες όπως η ΑΤ (τριφωσφορική αδενοσίνη), η φωσφορική κρεατινίνη κλπ). Στην πραγματικότητα δεν παράγεται ενέργεια αλλά αλλαγή μιας μορφής σε άλλη, χρήσιμη για τους ζωντανούς οργανισμούς.      

Σημαντικός είναι ο ρόλος του αίματος στη θερμορύθμιση, μεταφέροντας την περίσσεια της θερμότητας εκτός οργανισμού μέσω των πνευμόνων και του δέρματος. Η ποσότητα του αίματος είναι περίπου το 1/13 -1/8 του βάρους του σώματός μας και υπολογίζεται (κατά μέσο όρο) στα  4,5-5,5 λίτρα. Μέσα σ’αυτά τα 5 λίτρα αίματος υπάρχουν περίπου 25 τρισεκατομμύρια ερυθρά  αιμοσφαίρια και περίπου 30 δισεκατομμύρια λευκά. Εάν τοποθετήσουμε τα ερυθρά αιμοσφαίρια  το ένα πάνω στ’ άλλο (σαν κέρματα) θα σχηματιστεί ένα «μασούρι» 60.000 χιλιόμετρα! Καθημερινά παράγονται 200 δισεκατομμύρια ερυθρά!                                                                                           

Αναφερθήκαμε στο αίμα γιατί η κύρια αποστολή της καρδιάς είναι να προωθεί το αίμα μέσω του πολύκλαδου αρτηριακού συστήματος μέχρι και στο πιο απομακρυσμένο κύτταρο του σώματός μας και στη συνέχεια να το συγκεντρώνει μέσω του φλεβικού συστήματος και του λεμφικού. Το πολύκλαδο αγγειακό σύστημα (αρτηρίες, φλέβες, τριχοειδή) έχει ένα μήκος περίπου 160.000 χιλιομέτρων! Τα τριχοειδή, που είναι οι ακροτελεύτιοι κλάδοι του, ανέρχονται σε 40 δισεκατομμύρια και έχουν ένα συνολικό μήκος περίπου 50.000 έως 120.000 χιλιόμετρα!                                     
Αυτό το μοναδικό, σε δομή και λειτουργία ,ισχυρό κοίλο μυϊκό όργανο, έχει μέγεθος περίπου όσο η γροθιά ενός άνδρα και έχει μήκος 13 εκατοστά και πλάτος 9, κατά μέσο όρο. Ζυγίζει, ανάλογα με την ηλικία και το φύλο, 250-300 γραμμάρια, αποτελείται από τέσσερις χώρους, δύο κόλπους και δύο κοιλίες, και έχει χωρητικότητα κατά μέσο όρο 70-100 κυβικά εκατοστά (ml) κάθε κοιλία. Στους αθλητές μακρών αποστάσεων ή βαρέων αθλημάτων (Μαραθώνιος, κωπηλασία, ποδηλασία, κολύμβηση, χιονοδρομία, αλπική ορειβασία κ.λ.π.), η χωρητικότητα της καρδιάς, μετά από συστηματική και σκληρή αερόβια προπόνηση (εφ’ όσον  υπάρχουν από τη φύση οι προϋποθέσεις) αυξάνεται  μέχρι και το τριπλάσιο και αντίστοιχα η ποσότητα του αίματος (μέχρι 180 κυβικά εκατοστά) που προωθείται στην κυκλοφορία, διπλασιάζεται ή και τριπλασιάζεται. Και σε ορισμένες καρδιοπάθειες (υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια) η καρδιά μεγαλώνει αλλά είναι πλαδαρή και αδύναμη να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ζωής, ανεπαρκεί και κάμπτεται.           
 
Η καρδιά είναι μια αναρροφητική και καταθλιπτική αντλία που προωθεί το αρτηριακό αίμα σ’όλο το σώμα μας και αναρροφά το φλεβικό που επιστρέφει στην καρδιά μας και το προωθεί στους πνεύμονες και σε άλλα όργανα για καθαρισμό. Κρατά κυριολεκτικά στα «χέρια» της τη ζωή μας. Για να είμαστε πιο ακριβείς, η ζωή μας είναι γραμμένη στις αρτηρίες μας. Σε όσο καλύτερη κατάσταση διατηρούνται αυτοί οι ζωντανοί αγωγοί, τόσο η ζωή μας είναι καλύτερη και διαρκέστερη. Και η ζωή της καρδιάς μας εξαρτάται από την καλή κατάσταση των αρτηριών (των στεφανιαίων) που την τροφοδοτούν πρώτη και καλύτερη με άφθονο αίμα. Υπό ομαλές συνθήκες, εάν δεν μεσολαβήσουν άλλοι οξείς ή χρόνιοι βλαπτικοί παράγοντες, θα πεθαίναμε από την βιολογική φθορά των αρτηριών μας.                                                                      

Μια υγιής καρδιά δεν πεθαίνει εύκολα! Αυτό που λέμε ότι κάποιος δεν είχε άρρωστη καρδιά και όμως πέθανε αιφνίδια είναι μια πλάνη. Παρ’ όλο ότι είχαν γίνει όλες οι γνωστές καρδιολογικές εξετάσεις που έδωσαν αρνητικά αποτελέσματα. Μόνο  η νεκροψία αποκαλύπτει την αλήθεια! Για την καρδιά ισχύει ο κανόνας ότι «πεθαίνει τελευταία» (ultimum moriens). Πολλές φορές το πρώτο σύμπτωμα μιας καρδιοπάθειας είναι ο αιφνίδιος θάνατος! Πριν δύο χρόνια στην Αμερική ένας από τους πιο σπουδαίους καλαθοσφαιριστές, 33 ετών, βρέθηκε λίγο πριν από την έναρξη ενός αγώνα νεκρός στο κρεβάτι του. Η νεκροψία που επακολούθησε αποκάλυψε «φραγμένες» και τις δύο στεφανιαίες αρτηρίες της καρδιάς του!

Μερικά όργανα μπορούν να κηρύξουν «στάση εργασίας» ή να αφαιρεθούν μερικώς (νεφροί, συκώτι, στομάχι, έντερο, πνεύμονες) ή ολικώς (σπλήνα, μήτρα). Με την καρδιά δεν υπάρχουν περιθώρια για τέτοιες σκέψεις. Έτσι και αποφασίσει να σταματήσει για να  ξεκουραστεί(!)... τετέλεσται! Απ’ την πρώτη στιγμή που γεννιέται μέχρι την ύστατη στιγμή της ζωής της, δουλεύει-λειτουργεί ακατάπαυστα, αδιάκοπα, ακάματα, ασταμάτητα. Αν οι σκελετικοί μύες (τα ποντίκια μας) κουραστούνε, τότε με την ανάπαυση ξεκουράζονται. Η καρδιά μας όμως πώς ξεκουράζεται;                                                                    

Ο υγιής άνθρωπος δεν αισθάνεται τη λειτουργά κανενός οργάνου. Εάν συμβεί να το αισθανθεί τότε κάτι δεν πάει καλά. Σίγουρα! Την καρδιά μας την νοιώθουμε να χτυπά (καρδιοχτύπι-χτυποκάρδι) όταν είμαστε... ερωτευμένοι, όταν θυμώσουμε, όταν τρέξουμε, όταν επιχειρούμε να ανέβουμε (με τα πόδια) στον Προφήτη Ηλία, όταν δίνουμε εξετάσεις, όταν φοβηθούμε, όταν βαρυφορτώσουμε το στομάχι μας (το στομάχι είναι ο κακός γείτονας της καρδιάς), όταν υποβαλλόμαστε  σε δοκιμασία κόπωσης, όταν κάνουμε... αγκαλίτσες.                                                                                                                                             

Η καρδιά μας, αν και φαίνεται εξωτερικά σαν ένα ενιαίο όργανο, στην πραγματικότητα αποτελείται από δύο ξεχωριστές μονάδες. Η μία είναι η «δεξιά» καρδία με την δεξιά κοιλία, τον δεξιό κόλπο και τις κοίλες φλέβες, που δέχεται το φλεβικό αίμα που επιστρέφει απ’ όλο το σώμα και το προωθεί στους πνεύμονες (πνευμονική ή μικρή κυκλοφορία) για καθαρισμό, αποβολή του «καυσαερίου» από την καύση του άνθρακα (κάρβουνο) και να παραλάβει το οξυγόνο. Η αριστερή καρδιά, ο στυλοβάτης της ζωής μας, με τον αριστερό κόλπο και την αριστερή κοιλία, τον γίγαντα αυτόν, βαρέων βαρών τροφοδότη, δέχονται από τους πνεύμονες το καθαρό οξυγονωμένο αίμα και το στέλλουν (μέσω της αορτής της κεντρικής αρτηρίας διαμέτρου περίπου 3,5 εκατοστών που συνδέεται άμεσα με την αριστερή κοιλία και των υπολοίπων αρτηριών) να τροφοδοτηθούν όλα τα τρισσεκατομμύρια κύτταρα του σώματός μας (μεγάλη κυκλοφορία).

Οι πνεύμονές μας είναι σύντροφοι και συνεργάτες της καρδιάς μας, αχώριστοι. Λίγοι αριθμοί για τους πνεύμονες. Όπως η καρδιά έτσι και οι πνεύμονες δεν σταματούν ποτέ να λειτουργούν. Σε κάθε εισπνοή μας, σε ηρεμία, μπαίνουν στους πνεύμονες 500ml (κυβικά εκατοστά, χιλιοστόλιτρα) αέρας (όσο μισή φιάλη  νερού). Στην κόπωση, κινητοποιουμένων όλων των εφεδρειών των πνευμόνων, ο όγκος αυτός αυξάνεται. Η συχνότητα της αναπνοής  είναι εν ηρεμία 16 περίπου στο λεπτό και ο αναπνεόμενος αέρας σ’ ένα λεπτό 8-10 λίτρα (εν ηρεμία). Στην κόπωση αυξάνει κι αυτή, όπως  και ο αναπνεόμενος όγκος αέρα. Ο αέρας της εισπνοής παραμένει για ελάχιστα δευτερόλεπτα σε επαφή με τους πνεύμονες (στις κυψελίδες, που όλες μαζί έχουν επιφάνεια 90-120 τετραγωνικά μέτρα (!) και περιβάλλονται από ένα πλούσιο δίκτυο αιμοφόρων τριχοειδών αγγείων, δίνει το οξυγόνο του, παίρνει το διοξείδιο του άνθρακα και εκπνέεται. Έτσι επαναλαμβάνεται ο κύκλος, ισοβίως.

Έχουμε συνηθίσει να αποδίδουμε ηχητικά τη λειτουργία της καρδιάς μας με το τικ-τακ. Ε, λοιπόν, στο τικ η καρδιά μας δουλεύει-συστέλλεται και προωθεί το αίμα μέσω της αορτής σ’ όλο το αρτηριακό σύστημα. Στο τακ διαστέλλεται, ξεκουράζεται, γεμίζει με αίμα και είναι έτοιμη να δουλέψει από την αρχή. Απίστευτο!    
Αυτό το τικ-τακ ( ένας παλμός) διαρκεί περίπου, με ομαλές συνθήκες, λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο και μάλιστα 1/10 του δευτερολέπτου για τη συστολή της καρδιάς που εξωθεί το αίμα στην κυκλοφορία και 1/5 για τη διαστολή για να ξεκουραστεί η καρδιά και να γεμίσει με αίμα για την επόμενη συστολή. Ποιός όμως είναι εκείνος που δίνει εντολή για να λειτουργεί η καρδιά; Η Φύση φρόντισε έτσι ώστε η καρδιά να αυτοδιαχειρίζεται τη λειτουργία της.                              

Υπάρχει ένα ολόκληρο ηλεκτρικό σύστημα με ένα κέντρο, που βρίσκεται στον δεξιό κόλπο, κοντά στην εκβολή της κοίλης φλέβας, ο φλεβόκομβος, ο λεγόμενος φυσικός βηματοδότης της καρδιάς, που παράγει συνεχή ηλεκτρικά ερεθίσματα που μεταδίδονται με ένα πλούσιο δίκτυο «καλωδίων» σ’ όλα τα «εργατικά» κύτταρα της καρδιάς και ρυθμίζει τη λειτουργία της. Το τικ-τακ! Αυτός ο φλεβόκομβος παράγει  εκατοντάδες ερεθίσματα που διαχέονται σ’ όλο τον δεξιό κόλπο αλλά ένα  ηλεκτρικό «φίλτρο» (κόμβος του Aschof-Tawara) επιτρέπει να περνούν ρυθμικά μόνο όσα χρειάζονται. Συνήθως είναι 70 σε κάθε λεπτό. Έτσι η καρδιά συστέλλεται, πάλλεται (παλμός) κατά μέσον όρο 70 φορές το λεπτό (εν ηρεμία), αυτή είναι η λεγόμενη καρδιακή συχνότητα.

Βέβαια η συχνότητα μεταβάλλεται από διάφορες αιτίες, κόπωση, συγκινήσεις, ηλικία κ.α. Συγκριτικά αναφέρουμε ότι το νεογέννητο έχει 140 παλμούς, παιδιά ηλικίας 10-15 ετών 125-90, ενήλικες 70 και οι υπερήλικες 60. Όλες αυτές οι τιμές είναι μέσοι όροι εν ηρεμία. Στο υπόλοιπο ζωικό βασίλειο ο σπίνος έχει 900 (!), το περιστέρι έχει 250, το άλογο35 και η χελώνα 6-9 (!) παλμούς.                                                                                                                                  

Η καρδιά ασταμάτητα τροφοδοτεί μέρα-νύχτα όλα τα όργανα του σώματός μας για να ζουν. Αν κάποιο όργανο «αναλάβει «υπηρεσία» η καρδιά αυξάνοντας την λειτουργία της σπεύδει να το τροφοδοτήσει με το απαιτούμενο αίμα, στην ουσία με το αναγκαίο οξυγόνο και άλλες απαραίτητες ουσίες. Η πέψη π.χ. είναι μια βαρειά λειτουργία και αναγκάζει την καρδιά να δουλέψει έντονα. Αλλά εκείνα τα όργανα που απαιτούν απ’ την καρδιά να τα δώσει όλα είναι οι κινητήρες του σώματός μας, οι σκελετικοί μυς, τα ποντίκια μας, όταν εντέλλονται να πραγματοποιήσουν σκληρή εργασία.          

Ας κάνουμε τώρα ένα μικρό λογαριασμό. Καρδιακή συχνότητα, ρυθμός και όγκος παλμού είναι βασικά χαρακτηριστικά της καρδιάς μας. Κατά μέσο όρο κάνει η καρδιά 70 παλμούς το λεπτό. Σε μία ώρα (60 λεπτά) πάλλεται 4.200 φορές. Σε ένα 24ωρο οι παλμοί  ανέρχονται σε 100.800 και αν πολλαπλασιάσουμε τον αριθμό αυτόν (100.800) επί 365 ημέρες (ένα έτος) φθάνουμε  στον ιλιγγιώδη αριθμό 36.792.000 παλμοί το έτος, εν ηρεμία. Πολλαπλασιάστε τώρα αυτόν τον αριθμό με τα έτη της ηλικίας σας για  να βρείτε πόσα εκατομμύρια παλμούς έχει κάνει η καρδούλα σας. Ο αριθμός αυτός μπορεί να είναι και διπλάσιος αν λάβουμε υπ’ όψη ότι οι παλμοί της καρδιάς μας δεν μένουν σταθεροί στους 70. Εύκολα καταλαβαίνουμε ότι κάνοντας μια εργασία, μια προσπάθεια, η καρδιά μας χτυπά πιο γρήγορα, μπορεί να φθάσει τους 100-120 παλμούς το λεπτό.                                                                                                                                      

Ο πυρετός ανεβάζει επίσης τους παλμούς της καρδιά μας. Και ο έρωτας! Στους αθλητές μακρών αποστάσεων οι παλμοί μπορεί να φθάσουν μέχρι 180-190 ή 200! Μπορείτε να φανταστείτε πώς χτυπά η καρδιά ενός μαραθωνοδρόμου που διατρέχει τα 42,5 χιλιόμετρα σε 2-2,5 ώρες (120-150 λεπτά). Με 180 παλμούς, κατά μέσο όρο στο λεπτό, στις 2-2,5 ώρες χτυπά 21.600 έως 27.000 φορές!                                                                                                                         

Τώρα ας λογαριάσουμε το έργο που κάνει η καρδιά μας. Με κάθε συστολή (παλμό) η καρδιά στέλνει σ’ όλο το σώμα, μέσω των αρτηριών, κατά μέσον όρο 70 κυβικά εκατοστά (ml) αίμα. Δηλαδή, εάν η καρδιακή συχνότητα είναι 70 παλμοί το λεπτό, τότε η καρδιά έχει προωθήσει 70ml αίμα επί 70 παλμοί ίσον 4.900 ml δηλαδή 4,9 λίτρα το πρώτο λεπτό, όση είναι η ποσότητα του αίματος που έχουμε. Είναι παράδοξο ότι ο αριθμός 70 εμφανίζεται συχνά αναφορικά με την αριθμητική της καρδιάς: 70 παλμοί στο λεπτό, 70 γραμμάρια το αίμα που εξωθεί σε κάθε παλμό, 70 κυβικά εκατοστά η χωρητικότητα της αριστερής κοιλίας, 70 κιλά κατά μέσο όρο το επιθυμητό βάρος του σώματός μας. Τα σχεδόν 5 λίτρα αίμα στο ένα λεπτό που χρειαζόμαστε σε ηρεμία αυξάνονται μέχρι και 20 λίτρα σε εντατική εργασία. Οι αθλητές μακρών αποστάσεων ή άλλων βαρέων αθλημάτων, στη διάρκεια του αγώνος χρειάζονται μέχρι και 30 λίτρα αίμα στο λεπτό. Η καρδιά ενός μαραθωνοδρόμου στη διάρκεια διαδρομής των 42,5 χιλιομέτρων (2-2,5 ώρες) προωθεί στην κυκλοφορία για να τροφοδοτηθούν οι σκελετικοί και αναπνευστικοί (θωρακικοί, διάφραγμα) μυς 180 παλμοί επί 180 γραμμάρια αίμα επί 120-150 λεπτά διαδρομής, περίπου 3,8-4,8 κυβικά μέτρα αίμα!

Μέσα σ’ ένα χρόνο η καρδιά μας αντλεί και μετακινεί 4.9 λίτρα στο λεπτό επί 60 λεπτά(μία ώρα) επί 24 ώρες (μία ημέρα) επί 365 ημέρες( ένα έτος) ίσον 2.600 περίπου κυβικά μέτρα  αίμα! 200 βυτιοφόρα των 12 κυβικών μέτρων! Εάν τώρα πολλαπλασιάσετε την ποσότητα αυτή με τα έτη της ηλικίας σας θα ξαφνιαστείτε με τον τεράστιο όγκο αίματος που έχει αντλήσει και προωθήσει η καρδούλα σας. Και όλα αυτά με ταπεινότητα, καρτερικότητα, υπομονή και χωρίς διαμαρτυρία, εκτός εάν εσείς την έχετε  ταλαιπωρήσει με διάφορους επικίνδυνους και βλαπτικούς παράγοντες ή αν αρρωστήσει...                                                                                                                                     

Το αίμα μας, δηλαδή τα 5 λίτρα, χρειάζεται 1 λεπτό να διατρέξει όλο το σώμα μας. H μηχανική εργασία που εκτελεί η καρδιά μας στο σύνολό της υπολογίζεται σε 7,8 klp/μέτρα/κατά λεπτό «εν ηρεμία», (δηλαδή σηκώνει 7,8 κιλά, ένα μέτρο ψηλά σε ένα λεπτό). Η τιμή αυτή μεταβάλλεται μέχρι και στο τετραπλάσιο όταν το άτομο εργάζεται ή όταν ένας αθλητής μακρών αποστάσεων προπονείται ή αγωνίζεται.           

Γιατί οι ηλικιωμένοι (με μερικές εξαιρέσεις) κουράζονται πιο εύκολα από τους νεώτερους; Παρά το γεγονός ότι ο όγκος παλμού του αίματος που προωθεί η καρδιά είναι ο ίδιος και στις δύο ομάδες, η καρδιά του ηλικιωμένου δεν έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την συχνότητά της (που είναι σπουδαίος παράγοντας λειτουργίας της καρδιάς) για να αντιμετωπίσει τις αυξημένες απαιτήσεις τροφοδοσίας των μυών. Ο νέος μπορεί να φθάσει μέχρι και 160 παλμούς ο ηλικιωμένος με το ζόρι μέχρι 120 κι αυτό όχι χωρίς κίνδυνο.     

Ένας χονδρικός τρόπος να υπολογισθεί η ανώτατη καρδιακή συχνότητα είναι να αφαιρέσουμε από το 220 τον αριθμό των ετών της ηλικίας μας. Ο αριθμός που προκύπτει είναι η ανωτάτη επιτρεπομένη καρδιακή συχνότητα (π.χ. 220-50=170 παλμοί). Η ισχύς της καρδιάς, μας σαν πολύπλοκης μηχανής, είναι περίπου (εν ηρεμία) 1 ίππος.

Η απόδοση έργου της καρδιάς που αποτελεί ένα συγκρότημα αντλίας, κινητήρα και μεταβλητών μεταδόσεων είναι πολλαπλώς ανωτέρα από τους διάφορους χρησιμοποιούμενους κινητήρες. Αν λάβουμε ως σύγκριση τον αριθμό 173 kp/ps της καρδιάς, ο κινητήρας του  αυτοκινήτου με 3,0-5,5, ο ηλεκτρικός κινητήρας μόλις 2,0 και ο ατμοκίνητος εμβολοφόρος 10. Αυτό  δείχνει πόσο οικονομικά λειτουργεί η καρδιά. Τι σημαίνει αυτό; Το ημερήσιο έργο που εκτελεί η καρδιά, υπό ομαλές συνθήκες, αντιστοιχεί με το έργο ενός ανελκυστήρα με 4 άτομα που ανεβαίνει στον δέκατο όροφο μιας πολυκατοικίας. Ακόμη η καρδιά ενός 70χρονου έχει σηκώσει πέντε πετρελαιοφόρα 80.000 τόννων σε ύψος 1 μέτρου!