Rib and Sea

Του Emiliano Teran Mantovani.

Είναι αδύνατον να κατανοήσουμε την κρίση στην Βενεζουέλα χωρίς να αναλύσουμε τους παράγοντες που προκύπτουν ‘από μέσα’ και δεν αναλύονται από τα κοινά μέσα ενημέρωσης.  Προσφέρουμε εδώ 7 σημεία κλειδιά για την τρέχουσα κρίση, δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στην Βενεζουέλα απαιτείται να λάβουμε υπόψη την εξωτερική παρεμβατικότητα και να είμαστε ενήμεροι/-ες ότι η έννοια της ‘δικτατορίας’ ούτε εξηγεί την υπόθεση της Βενεζουέλας ούτε και είναι αποκλειστικότητα αυτής της χώρας.

Προτείνουμε ότι το κοινωνικό συμβόλαιο, οι θεσμοί και τα πλαίσια της επίσημης οικονομίας καταρρέουν και ότι το μέλλον και οι πολιτικοί ορισμοί της τωρινής κατάστασης διέπονται από πίεση, μέσω ενός αριθμού ανεπίσημων μηχανισμών, ασυνήθιστων και υπόγειων. Προτείνουμε ότι ο κοινός ορίζοντας των δύο κυβερνόντων κομμάτων είναι νέο-φιλελεύθερος, ότι είμαστε αντιμέτωποι με μια ιστορική κρίση του εισοδηματικού καπιταλισμού της Βενεζουέλας και ότι οι κοινότητες, οι λαϊκοί οργανισμοί και τα κοινωνικά κινήματα αντιμετωπίζουν μια προοδευτική υπονόμευση του κοινωνικού ιστού.

Η αντιμετώπιση της Βενεζουέλας από τα διεθνή μέσα είναι σαφώς ειδική. Αναμφίβολα, υπάρχουν πολλές διαστρεβλώσεις, πολύς μανιχαϊσμός, πολλά σλόγκαν, πολλές χειραγωγήσεις και παραλείψεις.

Πέρα από τις σαστισμένες εκδοχές των κεντρικών ειδήσεων που ερμηνεύουν οτιδήποτε συμβαίνει στην χώρα με τη χρήση όρων όπως ‘ανθρωπιστική κρίση’, ‘δικτατορία’ και ‘πολιτικοί κρατούμενοι’, ή την ηρωϊκή ανάλυση της Βενεζουέλας του ‘σοσιαλισμού’ και της ‘επανάστασης’ που ερμηνεύει οτιδήποτε συμβαίνει με όρους όπως ‘οικονομικός πόλεμος’ ή ‘ιμπεριαλιστικές επιθέσεις’, υπάρχουν τόσα άλλα θέματα, αντικείμενα και διαδικασίες που παραμένουν αόρατες και που ουσιαστικά συντάσσουν την εθνική πολιτική σκηνή. Είναι αδύνατον να κατανοήσουμε την κρίση στην Βενεζουέλα χωρίς να αναλύσουμε αυτούς τους παράγοντες που δημιουργούνται ‘εκ των έσω’.

Το κριτήριο της δράσης και της ερμηνείας που βασίζεται στην λογική ‘φίλος-εχθρός’ ανταποκρίνεται περισσότερο στην αντιπαράθεση μεταξύ των ελίτ των πολιτικών κομμάτων και των οικονομικών ομάδων παρά στα βασικά ενδιαφέροντα της εργατικής τάξης και στην υπεράσπιση των κοινών αγαθών. Είναι απαραίτητο να παρέχουμε μια κατανοητή επισκόπηση της διαδικασίας της κρίσης και της εθνικής διαμάχης, που μας βοηθά να σχεδιάσουμε τις συντεταγμένες ώστε να ξεπεραστεί ή να αντιμετωπισθεί η τρέχουσα κατάσταση.

1. Παρουσιάζουμε λοιπόν 7 σημεία κλειδιά προς κατανόηση της κατάστασης,αναλύοντας όχι μόνο την αντιπαράθεση μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αλλά επίσης και τις διαδικασίες που αναπτύσσονται στους πολιτικούς θεσμούς, στον κοινωνικό ιστό, και στα οικονομικά δίκτυα, ενώ ταυτόχρονα θα υπογραμμίσουμε τις επιπλοκές του νέο-φιλελευθερισμού και τις μορφές διακυβέρνησης και διοίκησης στην χώρα.

Ι. Δεν είναι δυνατόν να κατανοήσουμε τι συμβαίνει πραγματικά στην Βενεζουέλα χωρίς να λάβουμε υπόψη την εξωτερική παρέμβαση.

Ο πλούσιος και ογκώδης συνδυασμός των αποκαλούμενων ‘φυσικών πόρων’ της χώρας, η γεω-στρατηγική της θέση, η αρχική ανυπακοή στην Συμφωνία της Ουάσιγκτον, η περιφερική επιρροή για την κοινωνική ενσωμάτωση, καθώς και οι συνεργασίες με την Κίνα, τη Ρωσία και το Ιράν, συνέβαλαν ώστε η Βενεζουέλα να έχει μία εξέχουσα γεωπολιτική σημασία. Όμως υπάρχουν και κάποιοι κλάδοι της διανόησης και των μέσων ενημέρωσης οι οποίοι προσπαθούν συνεχώς να αποφύγουν τις ρευστές, διεθνείς δυναμικές που καθορίζουν και έχουν αντίκτυπο στην πολιτική εξέλιξη της χώρας, η οποία υπογραμμίζει τις παρεμβατικές ενέργειες της Κυβέρνησης και τις πραγματικές δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι συγκεκριμένοι τομείς είναι υπεύθυνοι για τον χλευασμό της κριτικής του ιμπεριαλισμού, και παρουσιάζουν την Εθνική Κυβέρνηση ως τον μόνο παράγοντα δύναμης στο παιχνίδι στη Βενεζουέλα, και τελικά το μοναδικό αντικείμενο προς πολιτική ανάκριση.

Παρ’ ολ’ αυτά, έπειτα από την σύσταση της Μπολιβαριανής Επανάστασης, έχει αναπτυχθεί ένας εντατικός παρεμβατισμός από τις Ηνωμένες Πολιτείας προς την Βενεζουέλα, ο οποίος εντάθηκε και έγινε πιο επιθετικός έπειτα από τον θάνατο του προέδρου Τσάβες (2013), και στο πλαίσιο του εξαντλητικού κύκλου της προόδου και της αποκατάστασης του συντηρητισμού στην Λατινική Αμερική.

Αξιοσημείωτο και το εκτελεστικό διάταγμα που υπογράφθηκε από τον Μπάρακ Ομπάμα τον Μάρτιο του 2015, στο οποίο ανακηρύσσεται η Βενεζουέλα ως μια ασυνήθιστη και περίεργη απειλή για την εθνική ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής – an unusual and extraordinary threat to the national security and foreign policy of the United States. Γνωρίζουμε ήδη τι έχει συμβεί στις χώρες που έχουν καταχωρηθεί με αυτό τον τρόπο για την δυνατότητα του Βορρά (ή της Δύσης).

Τώρα, έχουμε και τις απειλητικές ανακοινώσεις του Επικεφαλή της OSOUTHCOM (United States Southern Command) Kurt W. Tidd (6 Απριλίου 2017), υπερασπιζόμενος ότι η ‘ανθρωπιστική κρίση’ στην Βενεζουέλα μπορεί τελικώς να επιβάλει μια τοπική απάντηση – The growing humanitarian crisis in Venezuela could eventually compel a regional response. Σε συνδυασμό με την επιθετικότητα της εξωτερικής πολιτικής του Ντόναλντ Τραμπ με τον πρόσφατο βομβαρδισμό της Συρίας, ενώ παράλληλα ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού των Αμερικανικών Κρατών (ΟΑΚ), Λούις Αλμάγκρο, ηγείτο στις διάφορες χώρες της περιοχής στην προσπάθεια εφαρμογής της Δημοκρατικής Κάρτας για το άνοιγμα μιας διαδικασίας ‘αποκατάστασης της δημοκρατίας’ στη χώρα.

Οι ιδεολόγοι και οι φορείς των μέσων ενημέρωσης από την συντηρητική αποκατάσταση στην περιοχή παρουσιάζονται πολύ προβληματισμένοι για την κατάσταση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Βενεζουέλα, αλλά δεν καταφέρνουν να εξηγήσουν στην ανάλυσή τους γιατί όλως περιέργως δεν γίνεται καμία υπερεθνική προσπάθεια του ιδίου τύπου μπροστά στην αυξανόμενη κρίση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων άλλων χωρών όπως είναι το Μεξικό και η Κολομβία. Σε αυτό το πλαίσιο φαίνεται ότι η ηθική αγανάκτηση είναι σχετική και προτιμούν να παραμείνουν σιωπηλοί.

Λοιπόν, για λόγους πολιτικών προθέσεων και αναλυτικής αφέλειας, αυτοί οι τομείς απολιτικοποιήσαν τον ρόλο των υπερεθνικών οργανισμών γνωρίζοντας τις γεωπολιτικές σχέσεις δύναμης που τους συμπεριλαμβάνουν, που είναι μέρος της ίδιας τους της φύσης. Από τη μια είναι μια παρανοϊκή ανάγνωση με γνώμονα την λειτουργία αυτών των διεθνών οργανισμών, και από την άλλη είναι μια ερμηνεία αμιγώς διαδικαστική, της κίνησης τους, παραλείποντας τους μηχανισμούς της διεθνούς κυριαρχίας και του ελέγχου των αγορών και των φυσικών πόρων που έχουν διοχετευθεί δια μέσω αυτών των οργανισμών της διεθνούς και τοπικής διακυβέρνησης.

Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο σημαντικό να προστεθεί. Εάν μιλάμε για παρέμβαση, δεν μπορούμε μόνο να μιλάμε για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Βενεζουέλα υπάρχουν αυξανόμενες τάσεις παρεμβατικότητας από την Κίνα στην πολιτική και στα οικονομικά μέσα, επισημαίνοντας απώλειες της κυριαρχίας, αυξάνοντας την εξάρτηση για την ασιατική εξουσία και για διαδικασίες οικονομικής ευελιξίας.

Ένα μέρος της αριστεράς προτίμησε να αποσιωπήσει αυτές τις δυναμικές, δεδομένου ότι φαίνεται ότι η μοναδική παρέμβαση που αξίζει να σημειωθεί είναι αυτή από της Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως και τα δύο ρεύματα της ξένης παρέμβασης αναπτύσσονται για την ευνόηση της υπερεθνικής καπιταλιστικής συσσώρευσης, της ιδιοποίησης των ‘φυσικών πόρων’ και δεν έχουν τίποτα να κάνουν με τις λαϊκές απαιτήσεις.

ΙΙ. Η έννοια της ‘δικτατορίας’ δεν εξηγεί την υπόθεση της Βενεζουέλας.

Σχεδόν από την αρχή της Μπολιβαριανής Επανάστασης έχουν δώσει στην Βενεζουέλα τον τίτλο της ‘δικτατορικής’ χώρας. Αυτό το πλαίσιο συνεχίζει να είναι ένα σημαντικό σημείο σε πολλές ανοιχτές συζητήσεις στην πολιτική θεωρία, γιατί έχει  αμφισβητηθεί για τις μεταμορφώσεις και την περιπλοκή των καθεστώτων και των σύγχρονων ασκήσεων δύναμης, πάνω από όλα στην υπάρχουσα εποχή της παγκοσμιοποίησης, που δημιουργεί σημαντικά κενά και παρερμηνείες στον ορισμό της.

Η δικτατορία’ συνήθως είναι συνδεδεμένη με πολιτικά καθεστώτα ή τρόπους διακυβέρνησης στους οποίους όλη η δύναμη είναι συγκεντρωμένη, χωρίς περιορισμούς, σε ένα και μόνο πρόσωπο ή μια ομάδα προσώπων, υπάρχει μια απουσία διαχωρισμού εξουσιών, απουσία προσωπικών ελευθεριών, ελευθερίας των κομμάτων, ελευθερίας της έκφρασης, και συμπεριλαμβανομένων περιπτώσεων η έννοια πιο χαλαρά ορίζεται ως ‘το αντίθετο της δημοκρατίας’.

Ο ορισμός της ‘δικτατορίας’ στην Βενεζουέλα έχει χρησιμοποιηθεί στην διάλεκτο των μέσων μαζικής ενημέρωσης αρκετά επιφανειακά, φρικιαστικά και σε μια ηθικολογική μορφή, πρακτικά για να θεωρηθεί ένα είδος βενεζουαλικής ειδικότητας, διαχωρίζοντάς την έτσι από τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, όπου θεωρητικά θα υπάρχουν ‘δημοκρατικά’ καθεστώτα.

Το θέμα είναι ότι στην Βενεζουέλα στην πραγματικότητα με δυσκολία μπορεί να ειπωθεί ότι όλη η εξουσία είναι συγκεντρωμένη χωρίς περιορισμούς σε ένα πρόσωπο ή μια ομάδα, επειδή στη χώρα αντιμετωπίζουμε έναν χάρτη φορέων, που αν και είναι καλά ιεραρχημένος, είναι κατακερματισμένος και ασταθής –πάνω απ’ όλα μετά από την θάνατο του προέδρου Τσάβες-, ενώ η ύπαρξη των διάφορων μπλοκ εξουσιών που μπορούν να συνδυαστούν ή να βρίσκονται σε αντιπαράθεση μεταξύ τους στο χείλος της διχοτόμησης κυβέρνησης-αντιπολίτευσης.

Όμως υπάρχει μια κυβέρνηση με τον στρατό να αποτελεί σημαντικό κομμάτι, με αυξανόμενες απολυταρχικές εκφράσεις και με βέβαιη ικανότητα συγκεντρωτισμού, το σενάριο είναι αρκετά ασταθές. Δεν υπάρχει απόλυτη κυριαρχία από πάνω προς τα κάτω, και υπάρχει βέβαιη ισότητα μεταξύ των ομάδων εξουσίας σε ασυμφωνία. Ενώ η διαμάχη θα μπορούσε να ξεχειλίσει, χαόνοντας ακόμη περισσότερο την κατάσταση.

Το γεγονός ότι η αντιπολίτευση ελέγχει την Διεθνή Συνέλευση, η οποία κέρδισε με αυτοδυναμία μέσω εκλογικής διαδικασίας, σημαίνει ότι αντί για μια καθαρή απουσία διαχωρισμού των εξουσιών, υπάρχει αντ’ αυτού μια διαφορά μεταξύ τους, μέχρι τώρα ευνοϊκή προς τον συνδυασμό Εκτελεστική-Δικαστική.

Προτού να μιλήσουμε για ένα ομογενές πολιτικό καθεστώς, βρισκόμαστε ενώπιον ενός επεκταμένου και προβληματισμένου δικτύου δυνάμεων. Η μετάσταση της διαφθοράς καθιστά την άσκηση εξουσίας ακόμη περισσότερο αποκεντρωμένη, ή τη δυσκολεύει τον συγκεντρωτισμό της από μέρους της Συνταγματικής Εξουσίας.

Εάν πρέπει να δούμε το μακρινό παράδειγμα της ρωμαϊκής δικτατορίας, είναι ότι σε αυτό το πλαίσιο η Κυβέρνηση διεθνώς διακυβερνά με εντολές και με ειδικά μέτρα σε ένα πλαίσιο δηλωμένης ‘κατάστασης εκτάκτου ανάγκης’, η οποία επισημοποιήθηκε από τις αρχές το 2016. Στο όνομα του αγώνα κατά της οικονομικής τρομοκρατίας, η αύξηση της εγκληματικότητας και των παραστρατιωτικών, και η ανατρεπτική εξέλιξη της αντιπολίτευσης, πολυάριθμες θεσμικές διαμεσολαβήσεις και δημοκρατικές διαδικασίες μένουν παραμελημένες. Εξέχουσα σημασία για την βαρύτητα τους πολιτικές ασφάλειας όπως η  Operacion de Liberacion del Pueblo (OPL)- Επιχείρηση Απελευθέρωσης των Ανθρώπων-  που αντιπροσωπεύουν παρεμβάσεις άμεσης σύγκρουσης των σωμάτων ασφαλείας σε διάφορες περιοχές της χώρας (αστικές, υπαίθριες, συγκεκριμένων γειτονιών), για την ‘αντιμετώπιση του υποκόσμου’, οι οποίες έχουν συνήθως πολεμική συμφωνίας θανάτου, η παράλυση της ανάκλησης του δημοψηφίσματος, η αναστολή των εκλογών για κυβερνήτη το 2016 χωρίς να καταστήσουν ξεκάθαρο πότε θα γίνουν, αυξημένες πιέσεις και υπερβολική αστυνομία για τους απογοητευμένους κατοίκους προϊόν της κατάστασης στη χώρα, και μια αύξηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων, κυρίως στις συνοριακές περιοχές και τις περιοχές που έχουν ανακηρυχτεί ‘στρατηγικά σημεία για τους φυσικούς πόρους’.

Αυτός είναι ο πολιτικός χάρτης, μαζί με τις διάφορες εξωτερικές παρεμβάσεις, που διαμορφώνουν το σενάριο πολέμου χαμηλής σφοδρότητας που πρακτικά διαπερνά  όλους τους τομείς της καθημερινότητας των βενεζουελάνων.

III. Στην Βενεζουέλα το κοινωνικό συμβόλαιο, οι θεσμοί και τα πλαίσια της επίσημης οικονομίας είναι υπερφορτισμένα.

Εάν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως μια συγκεκριμένη βενεζουαλέζικη υπόθεση είναι ότι το κοινωνικό-πολιτικό της σενάριο είναι κατεστραμμένο, προφανέστατα διεφθαρμένο και πολύ χαοτικό. Βιώνουμε ότι στη χώρα αυτή την περίοδο περνάμε μια από τις πιο έντονες κρίσεις των θεσμών σε όλη την Λατινική Αμερική, κάνοντας αναφορά με αυτό ταυτόχρονα και στους θεσμούς της δικαιοσύνης, τους κοινωνικούς, τους οικονομικούς, τους πολιτικούς, μεταξύ άλλων, που απαρτίζουν την Δημοκρατία της Βενεζουέλας.

Η ιστορική κρίση της συσσώρευσης των πετρελαϊκών επιχειρήσεων, η μετάσταση της διαφθοράς στη χώρα, πολλές ευπάθειες στον κοινωνικό ιστό από την ‘νέο-φιλελεύθερηη περίοδο’ και συγκεκριμένα από το 2013, καθώς και η ένταση των επιθέσεων και των πολιτικών διαμαχών, έχουν κατακλείσει στο σύνολο τους τα πλαίσια των επίσημων θεσμών όλων των τομέων της κοινωνίας, διοχετεύοντας ένα πολύ καλό κομμάτι των κοινωνικών δυναμικών μέσω της οδού των ανεπίσημων μηχανισμών, των υπογείων και των παράνομων.

Στον οικονομικό τομέα, η διαφθορά έχει μεταμορφωθεί σε ένα μηχανισμό εγκάρσιο και που υποκινεί την διανομή των αγορών του πετρελαίου, ανατρέποντας ένα τεράστιο ποσό του νομίσματος κατά την κρίση λίγων, και υπονομεύοντας τις βάσεις της επίσημης οικονομίας των εισοδηματιών. Αυτό προέκυψε αποφασιστικά με την PDVSA [4], την μεγαλύτερη βιομηχανία της χώρας, έτσι καθώς και με διηπειρωτικές συμφωνίες κλειδιά όπως αυτή μεταξύ Κίνας-Βενεζουέλας ή με πολυάριθμες κρατικοποιημένες εταιρίες.

Η κατάρρευση της επίσημης οικονομίας έχει καταστήσει την παραοικονομία πρακτικά μία από τις κύριες ‘μηχανές’ όλης της εθνικής οικονομίας. Πηγές κοινωνικών ευκαιριών, είτε για κοινωνική αναρρίχηση ή ευκαιρία για μεγάλα κέρδη, βρίσκονται συχνά στην επονομαζόμενη ‘bachaqueo’ μαύρη αγορά τροφίμων (παράνομο εμπόριο, υψηλές τιμές κτλ) καθώς και άλλες μορφές εμπορίου σε διάφορες παράλληλες αγορές, όπως φαρμάκων, βενζίνης κτλ.

Στο πολιτικό-δικαστικό πλαίσιο, το κράτος δικαίου έλλειψη υπόληψης και αναγνώρισης από μέρους των κύριων πολιτικών παραγόντων, οι οποίοι όχι μόνο έχουν αμοιβαία άγνοια αλλά καταφεύγουν σε πολιτικές κινήσεις έτοιμες για όλους ώστε να ξεπεράσουν η μία την άλλη. Η εθνική Κυβέρνηση αντιμετωπίζει αυτές που ονομάζει ‘δυνατούς αντιπάλους’, με μέσα εξαίρεσης και σοκ, εντωμεταξύ ομάδες της αντιπολίτευσης, περισσότερο αντιδραστικές, ανοίγουν επιχειρήσεις βίαιων βανδαλισμών, και επιθέσεων στις δομές. Σε αυτό το σενάριο λιγοστεύει σημαντικά το κράτος δικαίου, κάνοντας τον βενεζουαλέζικο πληθυσμό πολύ ευάλωτο.

Κάθε φορά βασιλεύει μια μεγάλη ατιμωρησία, η οποία επεκτείνεται σε όλους τους τομείς του πληθυσμού. Αυτό όχι μόνο κάνει ακόμη μεγαλύτερη την διαφθορά, η οποία λάμπει αδιάκοπα, αλλά υπαινίσσεται και ότι ο πληθυσμός δεν περιμένει τίποτα από το σύστημα δικαιοσύνης, και κάθε φορά την εξασκεί περισσότερο με τα ίδια του τα χέρια.

Η κατάρρευση του κοινωνικού συμβολαίου γεννά τάσεις στον πληθυσμό του ‘ο σώζων εαυτόν σωθήτω’. Ο καταμερισμός της εξουσίας έχει επίσης συνεισφέρει στην δημιουργία, επέκταση και ενδυνάμωση διαφόρων εδαφικών δυνάμεων, όπως αυτή που ονομάζεται ‘συνδικάτο των ανθρακωρύχων’ που ελέγχουν με όπλα τα ορυχεία χρυσού στο Μπολιβαριακό κράτος, ή εγκληματικές οργανώσεις που κυριαρχούν σε τομείς του Καράκας όπως το El Cementerio ή το La Cota 905.

Το πλαίσιο που παρουσιάζεται δεν επισημαίνει κάτι περισσότερο ή λιγότερο από το συμβάν και τους πολιτικούς ορισμούς της πραγματικής κατάστασης στη χώρα που αναπτύσσεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό υπό πίεση.

IV. Η μακράς διάρκειας κρίση του Βενεζολέζικου εισοδηματικού καπιταλισμού (1983-2017).

Η κατάρρευση των τιμών παγκοσμίως του αργού πετρελαίου υπήρξε καθοριστική στην εξέλιξη της βενεζουαλέζικης κρίσης, αλλά δεν ήταν και ο μοναδικός δείκτης που μπορεί να εξηγήσει αυτή τη διαδικασία. Από την δεκαετία του ’80 υπάρχουν αυξανόμενα συμπτώματα εξάντλησης του μοντέλου ενός ‘εξτρακτιβισμού’(extractivism) [1]  βασιζόμενου στο πετρέλαιο και την διανομή των κερδών που δημιούργησε. Η πραγματική στιγμή της δημιουργίας του χάους της εθνικής οικονομίας (2013-σήμερα) είναι επίσης αποτέλεσμα του οικονομικού γίγνεσθαι των τελευταίων τριάντα χρόνων στη χώρα. Γιατί?

Διάφοροι λόγοι το εξηγούν. Περίπου το 60% των ορυκτών της Βενεζουέλας είναι “βαριά” ή έξτρα “βαριά”. Αυτά τα ορυκτά πετρέλαια από οικονομικής άποψης κοστίζουν περισσότερο και απαιτούν μεγαλύτερη χρήση ενέργειας και εργασία για επιπρόσθετες διεξαγωγές για την εμπορευματοποίησή τους.  Οι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που “θρέψανε” την χώρα  μειώνονται  σε σχέση με τα περασμένα χρόνια, όταν επικρατούσαν τα κοινά αργά πετρέλαια. Αυτό συνέπεσε την ίδια στιγμή που το μοντέλο χρειαζόταν κάθε φορά περισσότερες εισφορές κέρδους από το εισόδημα πετρελαίου και κάθε φορά περισσότερες κοινωνικές επενδύσεις για να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες ανάγκες ενός πληθυσμού σε συνεχή αύξηση.

Η υπερβολική συγκέντρωση του πληθυσμού στις πόλεις (περισσότερο από το 90%) προωθεί μια χρήση των κερδών απευθυνόμενη βασικά στην κατανάλωση και πολύ λίγο σε φόρμες παραγωγής. Η εποχή της ευημερίας προώθησε την ενδυνάμωση του τομέα των εξορύξεων (πρωτογενών) – το αποτέλεσμα της επονομαζόμενης ‘Ολλανδικής Ασθένειας’ – το οποίο και καταπατά ιδιαιτέρως τους τομείς παραγωγής που είναι ακόμη αδύναμοι. Επίσης με το τέλος της ευημερίας (όπως προέκυψε από το τέλος της δεκαετίας του ’70 έως και το 2014), η οικονομία παρέμεινε περισσότερο εξαρτώμενη και ακόμη περισσότερο αδύναμη για να αντιμετωπίσει μια καινούρια κρίση.

Η κοινωνικό-πολιτική διαφθορά του συστήματος προκαλεί διαρροές και δόλιες εκτροπές των εσόδων, πράγμα που αποτρέπει την ανάπτυξη πολιτικών συνεκτικής διανομής για την ανακούφιση της κρίσης.

Η εκρηκτική αύξηση των τιμών του πετρελαίου παγκοσμίως, καθώς και οι αλλαγές στις ισορροπίες των παγκοσμίων δυνάμεων σχετικά με το πετρέλαιο έχουν επίσης σημαντικό αντίκτυπο στην εθνική οικονομία.

Εντωμεταξύ, όσο εξελίσσονται όλα αυτά τα πάνω-κάτω στα οικονομικά της χώρας, οι οικολογικοί πόροι συνεχίζουν να εξορύσσονται και να εξαφανίζονται, θέτοντας έτσι σε απειλή την ζωή χιλιάδων Βενεζουαλέζων για το παρόν και το μέλλον.

Η λύση που προτείνεται από την Κυβέρνηση φαίνεται να αυξάνει την εξωτερική υποχρέωση, διανέμοντας τις τιμές με ένα τρόπο πιο επιθετικό για τον πληθυσμό, επεκτείνοντας τις εξορύξεις*extractivism  προς υπερεθνικό όφελος.

Γενικά, οποιοσδήποτε από την ελίτ θα κυβερνά τα ερχόμενα χρόνια, θα πρέπει να αντιμετωπίσει, τους ιστορικούς περιορισμούς που έχουν τεθεί από το παλαιό μοντέλο της ενοικίασης πετρελαίου. Δεν θα αρκεί μόνο να περιμένουν ένα κύμα τύχης που θα μειώσει τις τιμές του πετρελαίου, διότι μεγάλες αλλαγές λαμβάνουν χώρα και θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να τις αντιμετωπίσουν.

V. Σοσιαλισμός; Στην Βενεζουέλα λαμβάνει χώρα μια διαδικασία ρύθμισης και οικονομικής ευελιξίας προόδου.

Στην χώρα βρίσκεται σε εξέλιξη μια διαδικασία ρύθμισης και κατηγοριοποίησης της οικονομίας, με περισσότερη ευελιξία σε σχέση με τις προηγούμενες ρυθμίσεις και περιορισμούς του κεφαλαίου, καθώς και βαθμιαίες αποκαλύψεις των κοινωνικών προτερημάτων που είχαν επιτευχθεί τα προηγούμενα χρόνια με την Μπολιβαριανή Εξέγερση. Αυτές οι αλλαγές καλύπτονται πίσω από την μάσκα του σοσιαλισμού και της επανάστασης, αλλά παρ’ όλ’ αυτά αντιπροσωπεύουν πολιτικές που αυξανόμενα απορρίπτονται από τον πληθυσμό.

Αυτό περιλαμβάνει στρατηγικές, όπως την δημιουργία των Ειδικών Οικονομικών Ζωνών, που αντιπροσωπεύουν μια εμπεριστατωμένη φιλελευθεροποίηση περιοχών από την εθνική γη, με την εθνική κυριαρχία να μεταφέρεται στα ξένα κεφάλαια που διευθύνουν πρακτικά χωρίς περιορισμούς αυτές τις περιοχές. Αυτό συγκεκριμένα είναι από τα πιο νέο-φιλελεύθερα μέτρα της Ατζέντας Βενεζουέλα, το οποίο και εφαρμόστηκε από την κυβέρνηση του Ραφαέλ Καλδέρα (Rafael Caldera) το 1990, υπό τις υποδείξεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Επίσης θα πρέπει να τονίσουμε την προοδευτική χαλάρωση των συμφωνιών με τις ξένες επιχειρήσεις στην περιοχή του Ορινόκο, την φιλελευθεροποίηση των τιμών κάποιων αγαθών, την αυξανόμενη έκδοση εθνικών κυρίαρχων δεσμών, την υποτίμηση του νομίσματος που δημιούργησε μια κυμαινόμενη ανταλλακτική τιμή (Simadi), την αποδοχή κάποιον άμεσων εμπορευματικών συναλλαγών κατευθείαν σε δολλάρια, για παράδειγμα στους τομείς του τουρισμού, ή την πραγματοποίηση, με εμπιστοσύνη, των πληρωμών του εξωτερικού χρέους και της συντήρησης του, που υποκρύπτει την μείωση των εισαγωγών και συνεπώς προβλήματα μείωσης των βασικών καταναλωτικών αγαθών.

Ένας ανανεωμένος και πιο ελαστικός εξτρακτιβισμός υιοθετείται, προοριζόμενος κυρίως προς τα νέα μέτωπα των εξορύξεων, όπως το μέγα-πρότζεκτ των ορυχείων του Ορινόκο, το οποίο προτείνει την εγκατάσταση μέγα-εξορύξεων σε μια βαθμίδα χωρίς προηγούμενο σε μια περιοχή 111.800 τμ2, απειλώντας σημαντικούς ζωτικούς πόρους για τους κατοίκους της Βενεζουέλας, συγκεκριμένα για τους γηγενείς. Αυτό το πρότζεκτ προσθέτει στις μακροχρόνιες σχέσεις εξάρτησης που έχουν δημιουργηθεί λόγω του εξτρακτιβισμού.

Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις συνδυάζονται με την διατήρηση  κάποιων πολιτικών κοινωνικής βοήθειας, την συνεχόμενη αύξηση των εικονικών μισθών, και κάποιων παραχωρήσεων στις απαιτήσεις των φημισμένων οργανισμών και στην χρήση της επαναστατικής και αντι-ιμπεριαλιστικής ανάγνωσης. Αυτό προφανώς έχει ως έναν από τους κύριους στόχους την διατήρηση της εκλογικής υποστήριξης που συνεχίζει να υπάρχει.

Είμαστε μάρτυρες του αποκαλούμενου ‘μεταλλαγμένου νέο-φιλελευθερισμού’, στο έπακρο που η  εμπορευματοποίηση, η νομισματοποιήση και η απελευθέρωση έχουν συνδυαστεί με κρατικούς μηχανισμούς παρέμβασης και κοινωνικής βοήθειας.

Μέρη της αριστεράς έχουν επικεντρωθεί στην αποτροπή συντηρητικών κυβερνήσεων που αποκτούν δύναμη έτσι ώστε να αποφευχθεί ‘η επιστροφή στον νέο-φιλελευθερισμό’. Αλλά ξεχνούν να αναφέρουν πώς οι προοδευτικές κυβερνήσεις έχουν επίσης σημειώσει πρόοδο σε ένα αριθμό μέτρων που αντικατοπτρίζουν έναν μεταλλαγμένο και υβριδικό νέο-φιλελευθεριστικό προφίλ, το οποίο τελικά έχει αντίκτυπο στον άνθρωπο και στην φύση.

VI. Ποια εναλλακτική; Το πρότζεκτ των κομμάτων του ‘Τραπεζιού για την Δημοκρατική Ένωση’ είναι νέο-φιλελεύθερο.

Το άκρο-δεξιό κόμμα ‘Τραπέζι για την Δημοκρατική Ένωση’ (MUD – Mesa de la Unidad Democratica) είναι το επικρατέστερο μπλογκ της κομματικής εναντίωσης στην εθνική κυβέρνηση, ενώ μια αριστερή εναντίωση αυξάνεται με αργούς ρυθμούς και είναι πολύ πιθανόν να συνεχίσει να αυξάνεται. Αυτή η κριτική αριστερά, τουλάχιστον στα πιο καθοριστικά στοιχεία της, δεν ταυτίζεται με τον MUD ώστε να μην συνδεθεί μαζί του πολιτικά.

Το MUD δεν αποτελεί ένα ομογενοποιημένο μπλοκ, και υπάρχουν τμήματα εύρους από τις ριζοσπαστικές ομάδες τις άκρας αριστεράς με επιρροή – τους οποίους θα αποκαλούμε ‘Αστικιστές’ (“Urbanistas”) – καθώς επίσης και τα τμήματα του συντηρητισμού, και του ελιτίστικου φιλελευθερισμού με μια συγκεκριμένη τάση διανομής. Αυτές οι διάφορες ομάδες έχουν μια κοινώς αντικρουόμενη σχέση που χαρακτηρίζεται από πιθανή σύγκρουση και από κοινού προσβολές.

Παρά τις διαφορές τους, οι διάφορες ομάδες του MUD συμφωνούν σε τουλάχιστον τρείς σημαντικούς παράγοντες: την ιδεολογική τους βάση, τις βάσεις του οικονομικού τους προγράμματος και την αντιδραστική ατζέντα σε σχέση με την εθνική κυβέρνηση και την πιθανότητα μιας βαθειάς μεταμόρφωσης της λαϊκής χειραφέτησης.

Θα αναφερθούμε στα δύο πρώτα. Η ιδεολογική τους βάση καθορίζεται βαθειά από την νέο-κλασσική θεωρία και τον συντηρητικό φιλελευθερισμό, τιμώντας με εμμονή την ιδιωτική περιουσία, το τέλος της ‘ιδεολογίας’ από μέρους του κράτους και των εταιρικών και προσωπικών ελευθεριών.

Αυτοί οι ιδεολογικοί πυλώνες είναι πιο ξεκάθαροι στο πρόγραμμα του μπλοκ απ’ ότι παρουσιάζονται στα μέσα, όπου η ρητορική είναι απλουστευμένη, επιφανειακή και γεμάτη με σλόγκαν. Η σύνθεση του οικονομικού του μοντέλου βρίσκεται στις ‘Οδηγίες για το Πρόγραμμα της Κυβέρνησης της Εθνικής Ενότητας (2013-2019)’. Είναι μια περισσότερο ορθόδοξη νέο-φιλελεύθερη εκδοχή του εξτρακτιβισμού πετρελαίου, σε σχέση με το πρότζεκτ της τωρινής Βενεζουαλέζικης κυβέρνησης.

Παρά τα σλόγκαν της ‘αλλαγής’ και της ‘παραγωγικής Βενεζουέλας’, αυτό που ξεχωρίζει είναι η πρόταση του για την εξαγωγή έως και έξι εκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου ανά ημέρα, δίνοντας έμφαση στην αύξηση του ποσοστού από την Πετρελαϊκή Ζώνη του Ορινόκο. Αν και διαφωνούν δημόσια, οι πετρελαϊκές προτάσεις του Henrique Capriles Radonski – του προγράμματος ‘Πετρέλαιο για την Πρόοδο σου (Petroleo para tu Progreso) – και του Leopoldo Lopez – από το ‘Πετρέλαιο στην Μεγάλη Βενεζουέλα’ (Petroleo en la Mejor Venezuela) – είναι ταυτόσημες, και σύμφωνα με το κυβερνητικό ‘Πλάνο για τα Πάτρια’ του 2013-2019. Η απαιτούμενη αλλαγή δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια κίνηση πιο κοντά στον εξτρακτιβισμό, με περισσότερο κέρδος και ανάπτυξη, με οικονομικές και κοινωνικό-περιβαλλοντικές επιπτώσεις και πολιτιστικά χαρακτηριστικά σχετιζόμενα με αυτό το μοντέλο.

VII. Ο κατακερματισμός των ‘ανθρώπων’ και η προοδευτική υπονόμευση του κοινωνικού ιστού.

Σε αυτές τις διαδικασίες χαμηλής-έντασης πολέμου και συστημικού χάους, οι εργαζόμενοι (ή εργατική τάξη) είναι αυτοί που επηρεάζονται περισσότερο. Η δυναμική κοινωνικό-πολιτική συνοχή που στήθηκε στα πρώτα χρόνια της Μπολιβαριανής επανάστασης, έχει υποφέρει όχι μόνο από διάβρωση αλλά και από σταδιακή αποσύνθεση. Αλλά αυτές οι επιρροές έχουν φτάσει τον πυρήνα του κοινωνικού ιστού στην επίλυση των κοινωνικό-οικονομικών προβλημάτων των ανθρώπων, την μετάσταση της διαφθοράς, την μεταφορά των κοινωνικών διαμαχών και αντιπαραθέσων με δυναμικότητα, την απώλεια των ηθικό-πολιτικών αναφορών και τον πολιτισμό μέσω της δυσφήμισης των πολιτικών κομμάτων, την άμεση βία κατά των ισχυρών και σημαντικών κοινοτικών εμπειριών και των αρχηγών κοινοτήτων από διάφορους πολιτικούς και χωρικούς παράγοντες, είναι μέρος αυτής της διάβρωσης του κοινωνικού ιστού που στοχεύει στην υπονόμευση των πραγματικών πυλώνων της πιθανής διαδικασίας μεταμόρφωσης της χειραφέτησης ή των ικανοτήτων αντίστασης των ανθρώπων προς την ισχυροποίηση των οπισθοδρομικών δυνάμεων της χώρας.

Εντωμεταξύ, πολλές κινηματικές οργανώσεις  και κοινωνικά κινήματα σε όλη τη χώρα χτίζουν μια εναλλακτική. Ο χρόνος θα δείξει ποία η ικανότητα τους για αντίσταση, προσαρμογή και πάνω απ’ όλα συλλογική ικανότητα να εκφραστούν μεταξύ τους και να ασκήσουν μεγαλύτερη δύναμη στην πορεία του εθνικού πολιτικού σχεδίου.

Εάν υπάρχει μια αναντικατάστατη αλληλεγγύη που θα πρέπει να προωθηθεί από την αριστερά στην Λατινική Αμερική και τον κόσμο, πρέπει να είναι με αυτούς τους ανθρώπους που αγωνίζονται, που ιστορικά έφεραν το βάρος της ανατίναξης και του κόστους της κρίσης. Το οποίο συχνά ξεσηκώθηκε και πήρε τους δρόμους ώστε οι απαιτήσεις του να ακουστούν και να πραγματοποιηθούν. Το οποίο επί του παρόντος αντιμετωπίζει τα πολυσύνθετα διλλήματα που έχουν τεθεί στον παρόντα χρόνο λόγω της οπισθοδρόμησης. Αυτό φαίνεται πως είναι ένα αληθές σημείο κριτικής της αριστεράς. Το κόστος της απομάκρυνσης από αυτές τις λαϊκές αντί-ηγεμονίες στο όνομα μιας στρατηγικής προς την διατήρηση της εξουσίας, μπορεί να αποβεί πολύ υψηλό.

*Ο Emiliano Teran Mantovani είναι κοινωνιολόγος και πολιτικός ακτιβιστής από την Βενεζουέλα.

Μετάφραση: Ευαγγελία Κουρουμιχάκη.

Πηγή : https://www.aporrea.org/actualidad/a244665.html