Rib and Sea

Κείμενο - Φωτογραφίες : Μπάμπης Κωνσταντάτος.

Δεν είναι εύκολο να μιλήσεις για μια λίμνη που δεν υπάρχει πια. Που ούτε καν μνημονεύεται παρά μονάχα από τους ντόπιους και που δεν έχει αναγνωρίσιμη έκταση. Από την άλλη, όμως, είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι από εσάς την έχετε προσπεράσει χωρίς να δώσετε καμία σημασία, χωρίς αυτή η τοποθεσία να σας έχει δημιουργήσει την ανάγκη της εξερεύνησης. Ωστόσο, αν δεν ψάξει κανείς και δεν διαβάσει, ούτε τη λίμνη Κωπαϊδα θα βρει, ούτε τους ανεκτίμητους θησαυρούς της Βοιωτίας θα ανακαλύψει.

Ταξιδεύοντας στον αυτοκινητόδρομο από Αθήνα για Λαμία, στο 110ο χιλιόμετρο, εκεί που βρίσκεται το μικρό χωριό Κάστρο, οι μεγάλες ταμπέλες σημαδεύουν την έξοδο προς Λιβαδειά και Αράχωβα. Αυτό ακριβώς το σημείο είναι και το κέντρο της Κωπαϊδας, του εύφορου κάμπου της Βοιωτίας ο οποίος πριν από 150 χρόνια ήταν λίμνη. Μια τεράστια ελληνική λίμνη, που πήρε το όνομά της από την αρχαία πόλη των Κωπών. Την ονόμαζαν και Κηφισίδα, γιατί σ’ αυτή χύνονταν τα νερά του Βοιωτικού Κηφισού. Το 1876, όμως, αγγλική εταιρία κατάφερε να επιτύχει την αποξήρανση της λίμνης διώχνοντας τα νερά της στον Ευβοϊκό κόλπο μέσω σηράγγων, που άνοιξε κάτω από το βουνό Σκορπονέρι (Πτώον όρος), παραδίδοντας στη γεωργική εκμετάλλευση πάνω από 250.000 στρέμματα γονιμότατης γης.

Μόλις βγούμε από την έξοδο του Κάστρου, δεν ανεβαίνουμε τη γέφυρα πάνω από την εθνική οδό, για να πάμε προς Λιβαδειά, αλλά ακολουθούμε το δρόμο αριστερά, όπου η ταμπέλα γράφει «ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΓΛΑ». Σε λιγότερο από ένα χιλιόμετρο βρισκόμαστε κάτω από ένα λόφο, όπου κάνοντας τον κύκλο σε κάποιο σημείο διακρίνονται δύο ξύλινα παραπήγματα, παλιά φυλάκια. Από εδώ υπάρχει μονοπάτι ανάβασης στο ύψωμα.

Αυτό είναι το κάστρο του Γλα, που κάποτε ήταν νησί στο κέντρο της λίμνης Κωπαϊδας. Οι ντόπιοι αυτή την τοποθεσία την ονομάζουν ακόμα νησί, χωρίς τις περισσότερες φορές να ξέρουν γιατί, ενώ και στους λεπτομερείς χάρτες της περιοχές σηματοδοτείται με αυτό το όνομα. Πάνω σ’ αυτό το νησί, λοιπόν, υπήρχε κάτι σαν ανάκτορο, αλλά στην ουσία ήταν οικισμός που έμεναν «υδραυλικοί», οι οποίοι συντηρούσαν τις σήραγγες διαφυγής των υδάτων της λίμνης, ώστε να διατηρείται χαμηλά το ύψος τους στην ευρύτερη περιοχή. Τα αρχαία τείχη διακρίνονται καθαρά σε πολλά σημεία του... νησιού, και αν κοιτάξετε από εκεί ψηλά εύκολα θα φανταστείτε όλη αυτή την έκταση σαν λίμνη.

Αυτή, όμως, η λίμνη Κωπαϊδα, είχε αποξηρανθεί στο μεγαλύτερο τμήμα της για πρώτη φορά στην ιστορία από τους Μινύες, τους κατοίκους του Ορχομενού, κατά την προϊστορική περίοδο (2500-1500π.χ.) και αναφέρεται ότι αυτό το μεγάλο έργο ήταν η βασική πηγή πλούτου της περιοχής. Ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Ορχομενός ήταν η πλουσιότερη πόλη της αρχαιότητας μετά το Ίλιον και διέθετε μάλιστα και στόλο. Όμως, οι Θηβαίοι, πάντα εχθρικά διακείμενοι προς τους Ορχομενίους, μια και δεν κατάφερναν να τους νικήσουν, συνέλαβαν το μεγαλοφυές σχέδιο να τους... πνίξουν. Κατάφεραν, λοιπόν, γύρω στο 1300 π.Χ. να φράξουν τις καταβόθρες που είχαν κατασκευάσει οι Μινύες, και συνεχώς συντηρούσαν ώστε να διαφεύγουν τα νερά, αλλά να στρέψουν συγχρόνως και το ρου του ποταμού Κηφισού. Αυτό το συμβάν αναφέρεται στη μυθολογία σαν άθλος του Ηρακλή για τον καθαρισμό των στάβλων του Αυγείου. Έτσι, κατάφεραν να καταποντίσουν τις περισσότερες πόλεις της περιοχής, με αποτέλεσμα την οικονομική παρακμή (σαν αυτό που λέμε σήμερα: Να καεί το σπίτι του γείτονα). Όλα δε αυτά συνέβησαν πριν από τον Τρωϊκό πόλεμο.

Για να γίνει κατανοητό το πόσο σπουδαίο ήταν αυτό το έργο της αποξήρανσης της λίμνης από τους Μινύες 4000 χρόνια πριν από σήμερα, σκεφτείτε ότι την εκ νέου αποξήρανση επιχείρησε αρκετά αργότερα ο υδραυλικός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Κράτης χωρίς να το καταφέρει, ενώ υπήρξαν και μετέπειτα κάποιες προσπάθειες και αυτές χωρίς αποτέλεσμα, μέχρι που το κατάφερε η τεχνογνωσία και τεχνολογία των Άγγλων το 1853.

Και αφού θα είστε στην περιοχή, κάντε ακόμα 12 χιλιόμετρα μέχρι τον Ορχομενό. Ο Ορχομενός συνδέει το όνομά του με μια από τις ομορφότερες ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας, αυτή του Φρίξου και της Έλλης, ενώ και οι ανασκαφές του Σλήμαν το 1880 αποκάλυψαν πως ο Ορχομενός ήταν κραταιά πόλη στη δυτική όχθη της Κωπαϊδας, έδρα των Μινυών, στην οποία ο Όμηρος και ο Παυσανίας αναφέρονται πολύ συχνά στα συγγράμματά τους. Σχεδόν στο κέντρο του Ορχομενού υπάρχουν δύο σπουδαία αρχαία μνημεία:

1ο. Θολωτός τάφος ο οποίος διαθέτει και μικρό παράπλευρο δωμάτιο με διακοσμημένη στέγη με κόσμημα, γνωστού στην αρχαιότητα σαν «θησαυρός του Μινύα». Λέγεται ότι αυτός ο τάφος είναι αρχαιότερος από εκείνο των Μυκηνών.

2ο. Ακριβώς μπροστά από αυτόν το τάφο οι ανασκαφές πριν από 30 χρόνια έφεραν στην επιφάνεια αρχαίο Ωδείο.

Όταν ήμουν πιτσιρικάς πήγαινα στον Ορχομενό, λόγω καταγωγής, όπου στον χώρο που ανακαλύφθηκε το Αρχαίο Ωδείο αμολούσαμε χαρταετούς τις Αποκριές, ενώ σε εκείνο το σημείο γινόταν και το κάψιμο του Καρνάβαλου μετά την αποκριάτικη παρέλαση της Καθαρής Δευτέρας. Τις πληροφορίες για την ύπαρξη αρχαίου ωδείου στην περιοχή τις είχαν οι αρχαιολόγοι από διάφορα αρχαία κείμενα και το έψαχναν, αλλά σε περιοχές πιο κοντά στην επίσης αρχαία πόλη της περιοχής Χαιρώνεια. Κάποια στιγμή, όμως, ένας αρχαιολόγος, νομίζω Σπυρόπουλος λεγόταν, παρατήρησε ότι στο συγκεκριμένο σημείο, που ήταν σαν μικρό λοφάκι, κάποιες νοικοκυρές άπλωναν τα ρούχα τους. Ρωτώντας, επειδή είχε μια υποψία, τού είπαν ότι εκεί έχει ρεύματα τα οποία στεγνώνουν γρηγορότερα τα βρεγμένα ρούχα. Αυτό έβαλε σε σκέψη τον αρχαιολόγο και συνδυάζοντας αυτή την πληροφορία με το ότι οι Αρχαίοι έκτιζαν ωδεία και θέατρα σε μέρη που τα αέρινα ρεύματα διευκόλυναν την ακουστική, άρχισαν εκεί τις ανασκαφές και βρήκαν το Αρχαίο Ωδείο.

Από τότε δεν ξανακάηκε εκεί ο καρνάβαλος, αλλά ο Ορχομενός έγινε ακόμα πλουσιότερος σε ιστορία. Μια ιστορία, όμως, που αφήνεται να σκεπάζεται από αγριόχορτα και κλεισμένη πίσω από ένα σκουριασμένο συρματόπλεγμα. Ευτυχώς, ο θολωτός τάφος τα τελευταία χρόνια συντηρείται και υπάρχει και φύλακας, καθημερινά 8,30πμ-14μμ, ώστε ο επισκέπτης να μπει στο εσωτερικό του και να τον θαυμάσει.

3ον. Τα ανάκτορα των Μινύων. Απέναντι από το αρχαίο Ωδείο σε μια πευκόφυτη έκταση υπάρχει ο ναός της Παναγίας της Σκριπούς. Πρόκειται για μια βασιλική 700 ετών, η οποία είναι χτισμένη πάνα στα παλιά ανάκτορα των Μινύων και μάλιστα οι περισσότερες πέτρες από την οποία είναι χτισμένη προέρχονται από την κατεδάφισή τους, από τότε που προσπαθούσαν να εξαφανίσουν την ιστορία σαν ειδωλολατρικό απομεινάρι, καλύπτοντας τα αρχαία με χριστιανικούς ναούς. Πολλές από αυτές τις πέτρες φέρουν επιγραφές. Δίπλα υπάρχουν επίσης πολλά ερείπια μεγάλης ιστορικής αξίας, τα οποία παραμένουν παρατημένα και αναξιοποίητα.