Rib and Sea

Κείμενο - Φωτογραφίες - Βίντεο : Ιωσήφ Παπαδόπουλος.

Φύγαμε ξημερώματα απ' τη Νίσυρο, ακριβώς όπως είχαμε φτάσει, με ένα ολόγιομο όμως φεγγάρι αυτή τη φορά να λούζει τα πάντα στο φως. Το λιμάνι της Τήλου μας περίμενε σε απόσταση 35 ν. μιλίων προς τον σορόκο. Μιάμιση ώρα ταξίδι, με το "Blue Star Patmos", και λίγο πριν ο ήλιος πάρει τη σκυτάλη απ' τη σελήνη, εμείς αποβιβαστήκαμε στα Λιβάδια. Ο καβοδέτης, που εκτελεί και χρέη "port captain" για λογαριασμό του Λιμενικού Ταμείου Τήλου, είχε ειδοποιηθεί από την δήμαρχο και μια θέση δίπλα σε ένα από τα pillars του λιμανιού μάς περίμενε για να μας παρέχει ηλεκτρικό ρεύμα και νερό καθ' όλη την διάρκεια της παραμονής μας. Μόνο οι ιδιοκτήτες αυτοκινούμενων τροχόσπιτων μπορούν να εκτιμήσουν πόση αξία έχει μια τέτοια παροχή για την χωρίς προβλήματα παραμονή στο σημείο που θα επιλέξουν να "κατασκηνώσουν".

Μέχρι να έρθει να μας συναντήσει η Μαρία Καμμά-Αλιφέρη, η δήμαρχος της Τήλου, πήρα την κάμερα ανά χείρας και ανηφόρισα στο ύψωμα όπου βρίσκονται τα υπέροχα studios του "Illidi Rock". Στρατηγική θέση και απόλυτη θέα στην ανατολή, στο λιμάνι και σε όλόκληρο τον όρμο των Λιβαδιών μέχρι τον Άγιο Στέφανο. Ξέραμε, εκ των προτέρων, ότι δεν θα απολαμβάναμε ποτέ τις παρεχόμενες υπηρεσίες των συγκεκριμένων studios, δεδομένου ότι δεν είμαστε διατεθιμένοι να αλλάξουμε το αυτοκινούμενο σπίτι μας ακόμη και με δωρεάν παραμονή στο ακριβότερο ξενοδοχείο! Κάποιοι μπορεί να θεωρούν ότι είμαστε μαζοχιστές. Για μας όμως η παραμονή στο camper δεν συγκρίνεται με κανένα ξενοδοχείο!

Όταν λίγη ώρα αργότερα έφθασε η Μαρία στο λιμάνι, ένοιωσα πως ήταν δικός μου άνθρωπος, πως την γνώριζα χρόνια. Το όνομα Αλιφέρη, άλλωστε, είναι το δικό μου "διαβατήριο" για την Τήλο. Ήμουν και σ' εκείνην όμως γνωστός, όπως απεδείχθη, αφού είχε διαβάσει το άρθρο μου και είχε δει το βίντεο της συζήτησης που είχα με τον αείμνηστο Τάσο Αλιφέρη το 2005 : http://www.ribandsea.com/face/644-2012-03-07-15-22-53

Αφού κουβεντιάσαμε για λίγο, με επίκεντρο τον αείμνηστο κουνιάδο της, με οδήγησε στον χώρο που έχει οργανωθεί για να φιλοξενήσει οικογένειες Σύρων προσφύγων. Πρωτοπόρος και σ' αυτό ο Δήμος Τήλου, όπως πρωτοπόρος ήταν και στους γάμους ζευγαριών του ιδίου φύλου. Και όπως επί δημαρχίας Τάσου Αλιφέρη ο γάμος μεταξύ ομοφυλοφίλων είχε δημιουργήσει έντονες αντιδράσεις, πανελληνίως, έτσι και τώρα η επιλογή της Μαρίας Καμμά να δημιουργήσει πρότυπο χώρο φιλοξενίας Σύρων προσφύγων, σε ένα ξεχασμένο νησί της "άγονης" γραμμής, έχει προκαλέσει επικριτικά σχόλια, ακόμη και μέσα στην Τήλο.

Στην on camera συζήτηση που είχα λίγο αργότερα μαζί της, εξέθεσα τις επιφυλάξεις μου και την ανησυχία μου για το μέλλον, επισημαίνοντας ότι μπορεί μεν από ανθρωπιστικής απόψεως η επιλογή της να είναι σωστή, δεν μπορεί όμως η Πολιτεία να περιθάλπει πρόσφυγες και μετανάστες και να αδιαφορεί για τους αναξιοπαθούντες γηγενείς αυτής της χώρας. Επεσήμανα επίσης το θολό τοπίο μέσα στο οποίο κινούνται πολλές φορές οι "αλληλέγγυες" Μ.Κ.Ο. και της είπα ότι σε βάθος χρόνου η ανεξέλεγκτη ροή προσφύγων και μεταναστών θα δημιουργήσει στην Ελλάδα ανεξέλεγκτες καταστάσεις με απρόβλεπτες συνέπειες : http://www.ribandsea.com/face/2588-maria-kamma-aliferi-to-alter-ego-tou-aeimnistou-dimarxou-tilou-tasou-aliferi

Ο Τάσος Αλιφέρης άφησε πάντως με τις επιλογές του την σφραγίδα του στην Τήλο. Σε ένα νησί που μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες αριθμούσε 270 περίπου μονίμους κατοίκους, σήμερα ζουν σ' αυτό 800 περίπου ψυχές! Μοναδική, ίσως εξαίρεση μικρού νησιού του οποίου ο πληθυσμός αυξήθηκε αντί να συρρικνωθεί!

Παρ' όλα αυτά, το ταχύπλοο καταμαράν που είχε αποκτήσει η Τήλος, με πρωτοβουλία του Τάσου Αλιφέρη, για να την συνδέει σε καθημερινή βάση με το οικονομικό και διοικητικό της κέντρο, τη Ρόδο, είναι εδώ και δύο χρόνια ακινητοποιημένο, λόγω της επιλογής της Πολιτείας να μην το ενισχύει (επιδοτήσεις δομολογίων άγονων γραμμών), με αποτέλεσμα η λειτουργία του να είναι ζημιογόνα για τον Δήμο. Παράλληλα δε, η Πολιτεία δεν δίνει το δικαίωμα στον Δήμο να στηρίξει το πλοίο οικονομικά, μολονότι αυτό επιτελεί κοινωνικό έργο και αποτελεί, κατ'ουσίαν, δημοτική επιχείρηση και περιουσία. Παρ' όλα αυτά η δήμαρχος ήταν αισιόδοξη ότι αυτό θα αλλάξει σύντομα και το πλοίο θα συνεχίσει τα δρομολόγιά του. 

Θα με χαρακτηρίσουν ίσως κάποιοι "ιδιόρρυθμο" αν πω ότι αυτό που πάντοτε με εντυπωσιάζει στην Τήλο είναι το εγκαταλελειμμένο Μικρό Χωριό. Στενά, βομβαρδισμένα από την εγκατάλειψη καλντερίμια, δένδρα που ξεπηδούν μέσα από γκρεμισμένους τοίχους σπιτιών, κατσίκια που γυροφέρνουν ανάμεσα στα ερείπια, ησυχία που διακόπτεται από τις κραυγές κάποιας καρακάξας και μερικά ονόματα βαμμένα επάνω στους ετοιμόρροπους τοίχους που ξεκαθαρίζουν ποιος είναι ο ιδιοκτήτης. Ένας οικισμός φάντασμα, με δύο μόλις σπίτια αναστηλωμένα, δύο εκκλησίες και ένα σπίτι που έχει μετραπεί σε μπαρ ανάμεσα σε δεκάδες άλλα ερειπωμένα. Η εικόνα του Μικρού Χωριού, κατά την διάρκεια μιας καλοκαιρινής νύχτας, είναι πολύ δύσκολο να περιγραφεί, με τα ερείπια να είναι φωτισμένα με λάμπες που είναι κρυμμένες στους λεηλατημένους από τον χρόνο και την εγκατάλειψη τοίχους των σπιτιών, και τον ήχο της ροκ, τζαζ ή κλασσικής μουσικής να σπάει την απόλυτη ησυχία. Δυστυχώς το Μικρό Χωριό δεν φωτίζεται τον χειμώνα και έτσι αναγκάστηκα να δανειστώ μια όμορφη φωτογραφία από το site http://anothervisualdiary.com/ του Νικ. Μάστορα.

Πάνω από το Μεγάλο Χωριό εντοπίζεται ο σημαντικότερος, πιθανότατα πρώϊμος, δωρικός οικισμός με την ακρόπολη στην κορυφή (Κάστρο) και την πόλη του 4ου αι. π. Χ. στη νότια πλαγιά του λόφου. Επέλεξα την πιο ακατάλληλη ώρα για να αναρριχηθώ μέχρι την κορυφή της Ακρόπολης, με αποτέλεσμα η ασυνήθιστη ζέστη να μουσκέψει τα ρούχα μου και να ανεβάσει τους σφυγμούς μου στο ζενίθ. Είναι αυτές οι στιγμές που διαπιστώνεις ότι ενέργειες που έκανες με ευκολία όταν ήσουν 30 ή και 40 ετών, μπορεί να αποβούν μοιραίες στα 65...     

Στο Κάστρο είχε διαμορφωθεί τειχισμένη ακρόπολη, όπου υπήρχε ο αρχαίος ναός του Διός Πολιέως και της Αθηνάς Πολιάδος, σύμφωνα με επιγραφές που βρέθηκαν εκεί. Στα ερείπια αυτών των ναών, κατά τον 14ο-15ο αιώνα, χτίστηκε η εκκλησία του Ταξιάρχη. Κατά τον Μεσαίωνα στην ελληνιστική ακρόπολη πραγματοποιήθηκαν επεμβάσεις και προστέθηκαν στηθαίο με επάλξεις, καταχύστρα και πύργος στα ανατολικά. Η επιλογή της τοποθεσίας από τους αρχαίους χρόνους ήταν εκπληκτική, γιατί έτσι, από την αρχαία ακρόπολη και από το Κάστρο υπήρχε η δυνατότητα να εποπτεύονται οι κόλποι του Αγίου Αντωνίου, της Eρίστου και η Νίσυρος. Αυτός είναι και ο λόγος που παρατηρείται αδιάκοπη κατοίκηση στον οικισμό που σήμερα ονομάζεται του Μεγάλου Χωριού από την εποχή της ίδρυσής του τον 4ο αι. π. Χ. μέχρι σήμερα.

Ο αρχαίος οικισμός απλωνόταν σε όλη την απότομη πλαγιά του λόφου, όπως διαπιστώνεται από τους σωζόμενους τοίχους των οικιών και από το τείχος που τις προστάτευε περιμετρικά. Μεγάλο τμήμα του τείχους είναι ορατό μέσα στον σύγχρονο οικισμό πίσω από την εκκλησία του Ταξιάρχη και σε άλλα σημεία του χωριού. Πυργοειδή άνδηρα, εντυπωσιακά σε ύψος, στήριζαν τα σπίτια του αρχαίου οικισμού, ενώ στο ισόγειο πίσω από το άνδηρο ήταν σκαμμένη η οικιακή δεξαμενή.

Επίσης, στην απότομη πλαγιά του λόφου σώζονται τμήματα πολλών οικιών μεταγενέστερων εποχών, ερείπια σπιτιών των μεσαιωνικών χρόνων καθώς και βυζαντινοί ναΐσκοι, ορισμένοι με τοιχογραφίες. Η θέα από την κορυφή του κάστρου είναι εκπληκτική. Η Νίσυρος, ο όρμος του Αγ. Αντωνίου, το Μεγάλο Χωριό και η Έριστος απλώνονταν στα πόδια μου, με τον μεγάλο ιστό της σημαίας, επάνω στον οποίο είχε κάποτε σκαρφαλώσει ο Τάσος Αλιφέρης, να στέκεται εκεί με την γαλανόλευκη να κυματίζει στην κορυφή του.

Το σημαντικότερο προσκύνημα του νησιού είναι το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα. Βρίσκεται απομονωμένο, σε μια καταπράσινη πλαγιά, στο ύψωμα Kρύαλλος. Βρίσκεται σε υψόμετρο 450 μ., ανάμεσα σε αιωνόβια πλατάνια και καστανιές, και απέχει 15 χλμ. από τα Λιβάδια ή 6,5 χιλιόμετρα από το Μεγάλο Χωριό. Στο κτίσμα διακρίνονται αρχαιοελληνικές κολώνες και κιονόκρανα, από τον αρχαίο ναό του Ποσειδώνα, που βρισκόταν στο ίδιο σημείο. Το μοναστήρι χτίστηκε το 1450 από τον πατέρα Ιωνά, ο οποίος ναυάγησε στην Τήλο και αποφάσισε να χτίσει το μοναστήρι πάνω στα ερείπια ενός παλαιοχριστιανικού ναού. Το Μοναστήρι έζησε στιγμές μεγάλης ευημερίας, όταν έφτασε να φιλοξενεί μέχρι και 40 μοναχούς και μάλιστα έκοβε και δικό του νόμισμα, δίκην νομισματοκοπείου, για τις συναλλαγές με τον έξω κόσμο! Το καθολικό, στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, ανάγεται τουλάχιστον στα τέλη του 15ου αιώνα, σύμφωνα με εξαιρετικές τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν στον νάρθηκα του ναού. Ανακαινίσθηκε το 1703 από τον ηγούμενο Λαυρέντιο. Το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι του 1714 και οι τοιχογραφίες στον τρούλο και το ιερό έγιναν το 1776 από τον Γρηγόριο Σημαίο.

Σήμερα γίνεται μια προσπάθεια να χτιστούν κάποια δωμάτια για όσους επισκέπτες θελήσουν να περάσουν κάποιες ημέρες εκεί. Η Μονή πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου και το πανηγύρι που πραγματοποιείται εκεί κρατάει τρεις ημέρες, αρχίζοντας από τις 25 Ιουλίου. Προσφέρεται φαγητό και γίνεται μεγάλο γλέντι με παραδοσιακή μουσική, χορούς και τραγούδια. Ο παπά Μανώλης μας ξενάγησε στον χώρο και μου ζήτησε, φεύγοντας, να μην ξεχάσω να γράψω δυο λόγια για το μοναστήρι. Καταπλήσσει πάντως τον επισκέπτη η σκιά των αιωνόβιων δένδρων και το τρεχούμενο νερό-αγίασμα που, όπως μας είπε ο παπα Μανώλης, παλαιότερα έτρεχε με μεγαλύτερη ορμή αλλά τελευταία λιγόστεψε λόγω της παρατεταμένης ανομβρίας που ταλαιπωρεί ολόκληρο το Αιγαίο.

Φεύγοντας απ' το μοναστήρι, και λίγο πριν φθάσουμε στον οικισμό του Αγ. Αντωνίου, στρίβουμε αριστερά στον χωματόδρομο που οδηγεί στην παραλία της Πλάκας. Ευχάριστη έκπληξη τα παγώνια που βολτάρουν στην παραλία, αδιαφορώντας για την ανθρώπινη παρουσία! Ένα από αυτά κάνει πασαρέλλα μπροστά μου, περπατώντας φιλάρεσκα από τη μία πλευρά της παραλίας στην άλλη, επιτρέποντάς μου να το φωτογραφίσω με την ησυχία μου!

Ο οικισμός του Αγ. Αντωνίου φιλοξενεί στο μικρό αλιευτικό καταφύγιό του, ψαροκάϊκα Τηλιακών αλιέων που τροφοδοτούν τα παραλιακά ταβερνάκια με την ψαριά τους. Δεν μπορέσαμε να αντισταθούμε στον πειρασμό και, μολονότι στο αυτοκινούμενο η καπετάνισσα είχε κάνει την προεργασία του μεσημεριανού φαγητού, τιμήσαμε δεόντως δύο μερίδες αθερίνας. Στην έξοδο του οικισμού, στην κατεύθυνση προς Πλάκα και Άγιο Παντελεήμονα, δύο καλοδιατηρημένοι ανεμόμυλοι, που φαίνεται πως εκτελούν χρέη ενοικιαζομένων δωματίων, μας αποχαιρετούν.

Η εύφορη κοιλάδα της Ερίστου τροφοδοτεί ολόκληρο το νησί με ζαρζαβατικά και φρούτα, επιβεβαιώνοντας την πληροφορία ότι υπάρχει αξιόλογη πρωτογενής γεωργική παραγωγή στην Τήλο, ενώ η ομώνυμη παραλία, η μεγαλύτερη και αξιολογότερη του νησιού, είναι εύκολα προσβάσιμη από το Μεγάλο Χωριό με ασφάλτινο δρόμο μήκους τριών περίπου χιλομέτρων. Μια πινακίδα πληροφορεί πάντως τους επισκέπτες ότι η κατασκήνωση απαγορεύεται στη  δεξιά πλευρά της παραλίας αλλά επιτρέπεται από την στάση του λεωφορείου και προς τα αριστερά!

Επισκεφθήκαμε, εκτός ωραρίου, το μικρό παλαιοντολογικό μουσείο, που βρίσκεται κάτω απ' το Δημαρχείο, και όπου εκτίθενται ορισμένα ευρήματα από το σπήλαιο Χαρκαδιό. Το 1970 ο καθηγητής παλαιοντολογίας Νικόλαος Συμεωνίδης ανακάλυψε στο σπήλαιο αυτό νεκροταφείο νάνων ελεφάντων οι οποίοι βρέθηκαν στην Τήλο μετά την καταβύθιση της Αιγηίδος, οι κορυφές της οποίας συνθέτουν το σημερινό αρχιπέλαγος του Αιγαίου.  

Στην περιοχή της Mεσαριάς, στο σπήλαιο Xαρκαδιό, έχουν βρεθεί οστά νάνων μαμούθ που χρονολογούνται στο 7.000 π.X. Στο σπήλαιο βρέθηκαν περισσότερα από 15.000 οστά, προερχόμενα από 40 τουλάχιστον μαμούθ-νάνους. Παράλληλα, η παλαιοντολογική ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε το 1971 στο σπήλαιο έφερε στο φως και οστά ελαφιών, που έζησαν πριν από 140.000 χρόνια. Τα μαμούθ-νάνοι έζησαν πριν από 50.000 έως πριν από 4-3000 χρόνια.

Τα μικρόσωμα αυτά μαμούθ προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον, αφ' ότου η Τήλος αποκόπηκε από τη Μικρά Ασία (12000 - 8000 π. Χ.), αλλά, συν τω χρόνω, το είδος εξέλιπε, πιθανώς λόγω και των εκρήξεων των ηφαιστείων της Σαντορίνης και της Νισύρου, δεδομένου ότι τα οστά ήταν θαμμένα κάτω από παχύ στρώμα ηφαιστειακής τέφρας. Επίσης, στο σπήλαιο εντοπίστηκε νεολιθική κεραμική, λίθινα εργαλεία και όστρακα από πηλό όλων των περιόδων, μαρτυρώντας τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής ως και την επικράτηση των Ιπποτών.

Πήραμε τα κλειδιά από την δήμαρχο και ανηφορίσαμε μέχρι το σπήλαιο Χαρκαδιό, που βρίσκεται λίγο έξω από το Μεγάλο Χωριό, απέναντι από το ελικοδρόμιο. Λίγο πριν φθάσουμε στην είσοδο του σπηλαίου συναντάμε ένα μικρό αμφιθέατρο και μια πηγή με τρεχούμενο νερό. Η βλάστηση είναι πυκνή και το τοπίο ονειρικό. Στο σπήλαιο βρίσκονται η σκαλωσιά και ο σιδηρόδρομος μέσω των οποίων μεταφέρονταν, προφανώς, τα ευρήματα, ενώ κάποια εργαλεία και κράνη ασφαλείας δείχνουν ότι οι ανασκαφές συνεχίζονται. Στο ύψωμα πάνω από το σπήλαιο έχει ήδη ανεγερθεί το νέο παλαιοντολογικό μουσείο που θα φιλοξενήσει σύντομα ένα μεγάλο μέρος των ευρημάτων του σπηλαίου.

Στα Λιβάδια συνάντησα τους "Γιατρούς του Κόσμου" που έχουν υιοθετήσει την Τήλο και εξετάζουν τους κατοίκους. Καρδιολόγος, οδοντίατρος, γυναικολόγος, παιδίατρος, μαζί με όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό για μικροβιολογικές και άλλες εξετάσεις. Παρήγορο σημάδι, με ηλικιωμένους, γυναίκες και παιδιά να σχηματίζουν ουρά για να εξεταστούν. Συζήτησα με έναν από τους γιατρούς, τον παιδοχειρουργό κ. Στέφανο Βλατάκη, ο οποίος μένει μονίμως στην Τήλο και προσφέρει τις υπηρεσίες του στους κατοίκους αλλά και στους επισκέπτες του νησιού : http://www.ribandsea.com/face/2589-to-nisi-tis-tilou-exei-yiothetithei-apo-tous-giatroys-tou-kosmou

Λίγο πριν αναρτήσω ωστόσο αυτό το άρθρο, πληροφορήθηκα ότι οι "Γιατροί του Κόσμου" έφυγαν προσφάτως από την Τήλο με όχι και τόσο "ορθόδοξο" τρόπο. Τι έφταιξε; Πληροφορίες αναφέρουν ότι οι "Γιατροί του Κόσμου" δυσαρεστήθηκαν από την παρουσία της "Ανοικτής Αγκαλιάς" στην Τήλο και τη στάση της Δημοτικής Αρχής που δεν... απέτρεψε την επίσκεψη! Τι συμβαίνει λοιπόν; "Ανταγωνισμός" μεταξύ Μ.Κ.Ο. ή μήπως ο καυγάς είναι για το "πάπλωμα"; 

Δεν μπορούσα βεβαίως να μη μιλήσω με την δήμαρχο του νησιού, τη μαχητική Μαρία Καμμά-Αλιφέρη. Μια συζήτηση χωρίς περιστροφές, όπως ακριβώς θα έπρεπε να είναι όλες οι συζητήσεις-συνεντεύξεις μεταξύ των ανθρώπων που ασκούν εξουσία και αυτών που την ελέγχουν. Tων δημοσιογράφων. Μια συζήτηση με παλμό και πάθος, εκ μέρους της Μαρίας, με αλήθειες, με προβληματισμούς, με όνειρα και οράματα : http://www.ribandsea.com/face/2588-maria-kamma-aliferi-to-alter-ego-tou-aeimnistou-dimarxou-tilou-tasou-aliferi

Όταν επιβιβαστήκαμε στο "BLUE STAR PATMOS" και ανέβηκα στο επάνω πρυμιό κατάστρωμα για τα τελευταία πλάνα του απόπλου, ένοισα να με πονούν οι κόγχες των ματιών μου από μια συγκίνηση που είχα να νοιώσω εδώ και πολύ καιρό...

Ευχαριστώ την "BLUE STAR FERRIES" για το όμορφο ταξίδι και την δήμαρχο Τήλου Μαρία Καμμά-Αλιφέρη.